तुळस माहिती मराठी | Tulsi Information in Marathi

तुळस (Ocimum tenuiflorum) या वनस्पतीला तुळशी असे देखील म्हणतात. ही वनस्पती पुदीना कुटुंबातील फुलांची वनस्पती (Lamiaceae) असून त्याच्या सुगंधी आणि औषधी गुणधर्मासाठी याची लागवड केली जाते. ही वनस्पती विविध आजारांसाठी आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते. या वनस्पतीला हिंदू धर्मात पवित्र मानले जाते. आशिया, युरोप व आफ्रिका खंडांमध्ये बहुतेक भूप्रदेशांत तुळशीची झुडपे आढळतात.

तुळस माहिती मराठी | Tulsi Information in Marathi

तुळशीला सर्व औषधी वनस्पतींची राणी म्हटले जाते, ती आयुर्वेदिक आणि निसर्गोपचार औषधांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते जी मानवी शरीराला नैसर्गिक पद्धतीने बरे करण्यास मदत करते.  तुळशीच्या पानांचा लोकांनाच फायदा होत नाही तर त्यांच्या फुलांचाही फायदा  होतो. तुळशीमुळे तापापासून ते किडनी स्टोनपर्यंतच्या अनेक आरोग्य समस्यांपासून सुटका मिळू शकते.

तुळस म्हणजे काय?

तुळस ही वनस्पती एक लहान वार्षिक किंवा अल्पायुषी बारमाही झुडूप आहे.
याची उंची साधारणतः 1 मीटर (3.3 फूट) पर्यंत असते.
याचे खोड केसाळ असून याला विरुद्ध बाजूने दातेदार पाने असतात.
जातींच्या विविधतेनुसार सुवासिक पाने हिरव्या किंवा जांभळ्या रंगाची असतात.
या वनस्पतीला लहान जांभळ्या किंवा पांढऱ्या नळीच्या आकाराची फुले येतात.
तुळशीच्या तुऱ्यासारख्या फुलाला मंजिरी म्हणतात.
या फुलांपासून असंख्य बिया तयार होतात. म्हणतात.
वनस्पती शास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार तुळस ही दिवसातले वीस तास ऑक्सिजन तर उर्वरित चार तास कार्बन डायाॅक्साईड हवेत सोडते. 

तुळशीची शास्त्रीय माहिती

नाव	तुळस
शास्त्रीय नाव	Ocimum sanctum
इंग्रजी नाव	Holy Basil
सरासरी ऊंची	३० ते १२० सें.मी
वर्ग	झुडुप वर्गीय

वेगवेगळ्या भाषांमध्ये तुळशीची नावे

मराठी	तुळस
हिंदी, बंगाली, तमिळ, मल्याळम	तुलसी
तेलुगु	गॅगर चेट्टू
इंग्रजी	Holy Basil
संस्कृत	वृंदा सुरासा, देवदुंदुभि, अपेतराक्षसी, सुलभा, बहुमंजरी, गौरी, भूतघ्नी
कन्नड	श्रीतुलसी

तुळशीचे आयुर्वेदिक गुणधर्म

• रस : तिखट कडू
• गुण: हलके कोरडे
• विर्य : गरम
• विपाक: तीक्ष्ण
• कर्म: कफ वात शांत करणारे, भूक वाढवणारे, कृमी नष्ट करणारे, दुर्गंधी कमी करणारे

तुळशीच्या वेगवेगळ्या जाती

औषधी तुळस – Fever Plant of Sierra Leone (Ocimum viride)

पारंपारिकपणे, पानांचा रस ज्वराच्या उपचारांसाठी ओळखला जातो आणि अर्क खोकला, ताप, अतिसार, पचन समस्या, जखमा बरे होणे, उच्च रक्तदाब, आकुंचन, ऑक्सिडेटिव्ह ताण, मधुमेह, तर पानांचे तेल जंतुनाशक म्हणून वापरले जाते

कापूर तुळस – Camphor basil (Ocimum kilimandscharicum)

Ocimum kilimandscharicum , ज्याला कापूर तुळस देखील म्हणतात , ही तुळशीची एक प्रजाती आहे जी केनिया, टांझानिया, युगांडा, सुदान आणि इथिओपिया येथे आहे. पारंपारिकपणे, Ocimum kilimandscharicum च्या अर्कांचा उपयोग पूर्व आफ्रिकेतील सर्दी, खोकला, पोटदुखी, गोवर, अतिसार, कीटकनाशक, विशेषतः डास आणि साठवण कीटक नियंत्रण यांच्या विरूद्ध उपचारांसह अनेक आजार दूर करण्यासाठी केला जातो.

काळी तुळस/सब्जा/पंजाबी तुळस- Hoary basil (Ocimum americanum)

Ocimum americanum, ज्याला अमेरिकन तुळस, चुना तुळस किंवा hoary basil म्हणून ओळखले जाते. ही Lamiaceae कुटुंबातील वार्षिक औषधी वनस्पतीची एक प्रजाती आहे. भ्रामक नाव असूनही, याचे मूळ आफ्रिका, भारतीय उपखंड, चीन आणि दक्षिणपूर्व आशियाचे आहे. क्वीन्सलँड, ख्रिसमस बेट आणि उष्णकटिबंधीय अमेरिकेच्या काही भागांमध्ये या प्रजातीचे नैसर्गिकीकरण केले जाते

कृष्ण तुळस – Sacred basil (Ocumum sanctum/tenuiflorum)

Ocimum sanctum (OS) ला पवित्र तुळस किंवा तुळशी म्हणूनही ओळखले जाते आणि ते Lamiaceae कुटुंबातील आहे . ही वनस्पती आयुर्वेदातील औषधी आणि आध्यात्मिक गुणधर्मांसाठी प्रसिद्ध आहे ज्यामध्ये खोकला, दमा, अतिसार, ताप, आमांश, संधिवात, डोळ्यांचे आजार, अपचन, जठरासंबंधी आजार इ.

रान तुळस – Sweet basil (Ocimum basilicum)

गोड तुळस (Ocimum basilicum L.) ही Lamiaceae कुटुंबातील सर्वात आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाची सुगंधी औषधी वनस्पतींपैकी एक आहे . वनस्पतीचा उगम दक्षिण आशिया खंडातून होतो. सध्या, त्याची लागवड प्रामुख्याने युरोपच्या भूमध्य प्रदेशात, तसेच आशिया आणि आफ्रिकेत केली जाते. तथापि, याचे उत्पादन समशीतोष्ण झोनमध्ये देखील घेतले जाते

राम तुळस – Shrubby basil (Ocimum gratissimum)

रामा तुळशीला हिरव्या पानांची तुळशी असेही म्हणतात आणि ही तुळशीच्या जातीचा एक वेगळा प्रकार आहे ज्याला हलकी जांभळी फुले असतात आणि तिला लवंगासारखा सुगंध असतो. यात युजेनॉल असते जे सहसा लवंगांमध्ये आढळते आणि त्याला मधुर चव असते.

लवंग तुळस – Ocimum gratissimum

लवंग तुळस हे तुळशीतील एकूण प्रकारांपेक्षा वेगळी असते, म्हणूनच हिचे टोपणनाव, “ट्री बेसिल” आहे. ही तीन मीटर (किंवा चार फूट) उंच वाढू शकते. त्याचे वृक्षाच्छादित खोड गडद हिरव्या ते जांभळ्या रंगाचे असते. खडबडीत कातरलेल्या कडा असलेली, मोठी, लंबवर्तुळ, फिकट हिरव्या रंगाची पाने फुटतात. लवंग तुळस खूप सुगंधित असते, पानांमधील सुगंधी तेलामुळे तीव्र लवंगाचा सुगंध देतात. प्रौढ वनस्पतींमध्ये पांढरी फुले वाढतात ज्यात छोट्या आणि नाजूक पाकळ्या दिसतात ही चवीला कडू असतात

तुळस वनस्पतीचा इतिहास

पवित्र या वानस्पतीचे मूळ स्थान हे भारतीय उपखंडातील मूळ असून ही संपूर्ण दक्षिणपूर्व आशियामध्ये वाढते. तुळस हे सब्जा कुटूंबातील (family – Lamiaceae (tribe ocimeae) मधील एक सुगंधी झुडूप आहे ज्याचा उगम उत्तर मध्य भारतात झाला आहे आणि आता ते पूर्वेकडील जगातील उष्ण कटिबंधात वाढतात.आयुर्वेदामध्ये, तुळशीला “अतुलनीय”, “निसर्गातील मातृ औषध” आणि “औषधी वनस्पतींची राणी” म्हणून ओळखले जाते आणि हिंदू धर्मात ही वनस्पती आदरणीय आहे 

हिंदू धर्मातील तुळशीची आठ नावे कोणती?

वृंदा, वृंदावनी, विश्वपूजिता, विश्वपावनी, पुष्पसारा, नंदिनी, तुळस आणि कृष्णजीवनी – ही तुळशी देवीची आठ नावे आहेत. ही सार्थक नामावली स्तोत्ररूपातही आहे. जो मनुष्य तुळशीची पूजा करून या नामाष्टकाचा पाठ करतो त्याला अश्वमेध यज्ञाचे फळ मिळते अशी हिंदू धर्मात मान्यता आहे.

वृंदावनी – जो प्रथम वृंदावनात प्रकट झाला.
वृंदा – सर्व वनस्पतींची देवी.
विश्वपूजिता – ज्याची संपूर्ण विश्व पूजा करते.
तुलसी – म्हणजे अतुलनीय. हे नाव तुळशीचे अद्वितीय आणि अतुलनीय गुण आणि गुण दर्शवते
पुष्पासर – सर्व फुलांमध्ये सर्वात वरचे, ज्यांच्याशिवाय कृष्णाला इतर फुलांकडे पाहणे आवडत नाही.
नंदिनी – ती सर्वांना आनंद देते.
कृष्ण-जीवनी – भगवान कृष्णाचे जीवन आणि आत्मा.
विश्व-पावनी – जो तिन्ही लोकांची शुद्धी करतो.

जो कोणी तुळशीदेवीची पूजा करताना या आठ नावांचा जप करतो त्याचप्रमाणे जो अश्‍वमेध यज्ञ करतो आणि जो कार्तिक पौर्णिमेच्या दिवशी या मंत्राने तिची पूजा करतो तो बंधातून मुक्त होतो. जन्म-मृत्यूच्या या दयनीय जगातून, आणि लवकरच गोलोक वृंदावन प्राप्त करतो. कार्तिक पौर्णिमेच्या दिवशी भगवान कृष्ण स्वतः या मंत्राने तुळशी देवीची पूजा करतात.जो या मंत्राचे स्मरण करतो त्याला भगवान श्रीकृष्णाच्या कमळ चरणांची भक्ती लवकर प्राप्त होते. 

तुळशीचे आध्यात्मिक महत्त्व आणि स्थान

वेदांमध्ये तुलसी ही वैष्णवी, विष्णू वल्लभ, हरिप्रिया, विष्णू तुलसी म्हणून ओळखली जाते. हिरव्या पानांच्या तुळशीला श्री – तुलसी किंवा लक्ष्मी-तुलसी म्हणतात. श्री हा लक्ष्मी, विष्णूच्या जोडीदाराचा समानार्थी शब्द आहे.

हिंदू धर्मात वृक्षपूजा असामान्य नसली तरी तुळशीला सर्व वनस्पतींमध्ये पवित्र मानले जाते. तुळशीच्या रोपाला स्वर्ग आणि पृथ्वी यांच्यातील उंबरठा बिंदू मानला जातो. एक पारंपारिक प्रार्थना सांगते की निर्माता-देव ब्रह्मा त्याच्या शाखांमध्ये राहतो, सर्व हिंदू तीर्थक्षेत्रे त्याच्या मुळांमध्ये राहतात, गंगा तिच्या मुळांमध्ये वाहते, सर्व देवता तिच्या देठात आणि पानांमध्ये आहेत आणि सर्वात पवित्र हिंदू ग्रंथ, पवित्र तुळशीच्या फांद्यांच्या वरच्या भागात वेद सापडतात. तुळशीची औषधी वनस्पती विशेषत: स्त्रियांमध्ये घरगुती धार्मिक भक्तीचे केंद्र आहे आणि तिला “स्त्रियांची देवता” आणि “पत्नीत्व आणि मातृत्वाचे प्रतीक” म्हणून संबोधले जाते, याला “हिंदू धर्माचे मध्यवर्ती सांप्रदायिक प्रतीक” देखील म्हटले जाते. “आणि वैष्णव त्याला “वनस्पतींच्या राज्यात देवाचे प्रकटीकरण” मानतात

पवित्र तुळस वनस्पती हिंदू धर्मात पूजनीय आहे. लक्ष्मी (तुळशी), देवता विष्णूची प्रमुख पत्नी. वैष्णव (विष्णूचे भक्त) आपल्या गळ्यात पवित्र तुळशीच्या पानांची आणि फुलांची माळ घालतात. अंगणात तुळशीच्या रोपाची उपस्थिती धार्मिकता वाढवते, ध्यान वाढवते,वातावरण शुद्ध करते आणि संरक्षण करते असे मानले जाते. भक्त सामान्यतः सकाळी आणि संध्याकाळी मंत्र आणि फुले, धूप किंवा गंगेचे पाणी अर्पण करून पूजा करतात आणि मंगळवार आणि शुक्रवार विशेषतः पवित्र मानले जातात.

रोपाला पाणी घालणे आणि त्याची काळजी घेणे ही विधी देखील सामान्यतः घरातील स्त्रिया करतात आणि हे पुण्यपूर्ण मानले जाते. पुष्कळ मंदिरांमध्ये पवित्र तुळसची लागवड केली जाते आणि मरण पावलेल्या वनस्पतींच्या काष्ठांचा उपयोग जपमाळ बनवण्यासाठी केला जातो.

हिंदू लग्नाच्या हंगामाची सुरूवात तुळशी विवाह सणाने केली जाते, ज्यामध्ये घरे आणि मंदिरे विष्णूचा विधीपूर्वक पवित्र तुळशीचा विवाह करतात. तुळशीच्या पानांमध्ये मिसळलेले पाणी बहुतेकदा मृतांना त्यांच्या आत्म्यास मदत करण्यासाठी दिले जाते आणि मृत व्यक्तीला मोक्ष मिळेल आणि पुनर्जन्माच्या चक्रातून मुक्तता मिळेल या आशेने अंत्यसंस्काराच्या चितेमध्ये सामान्यतः पवित्र तुळशीच्या डहाळ्या बसवल्या जातात.

तुळशीचे पौष्टिक मूल्य

तुळशीच्या पानांमध्ये अ, क आणि के जीवनसत्त्वे आणि कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस, लोह आणि पोटॅशियम यांसारखी खनिजे मुबलक प्रमाणात असतात. त्यात प्रथिने आणि फायबरही चांगले असते. 100 ग्रॅम सर्व्हिंगसाठी तुळशीसाठी सखोल पौष्टिक तक्ता येथे दिलेला आहे. लक्षात घ्या की जेव्हा औषधी वनस्पती म्हणून वापरली जाते तेव्हा तुळशीचे सेवन कमी प्रमाणात करावे.

	प्रति 100 ग्रॅम सर्व्हिंगचे प्रमाण	दैनिक आवश्यक सेवनाची टक्केवारी
कॅलरीज	22
एकूण चरबी	0.6 ग्रॅम	0%
संतृप्त चरबी	0 ग्रॅम	0%
कोलेस्टेरॉल	0 ग्रॅम	0%
एकूण कर्बोदके	2.7 ग्रॅम
अन्नगत तंतू	1.6 ग्रॅम	6%
साखर	0.3 ग्रॅम
प्रथिने	3.2 ग्रॅम	6%
सोडियम	4 मिग्रॅ	0%
पोटॅशियम	295 मिग्रॅ	8%
लोखंड		17%
मॅग्नेशियम		16%
कॅल्शियम		17%
व्हिटॅमिन सी		30%
व्हिटॅमिन बी 6		10%
व्हिटॅमिन डी		0%

• बहुगुणी कोरफडीचे फायदे
• केस दाट होण्यासाठी घरगुती उपाय
• डोळे जड होण्याची कारणे, लक्षणे आणि उपाय

तुळशीचे फायदे आणि तुळस औषधी उपयोग

तुळशीला त्याच्या औषधी गुणधर्मांमुळे आश्चर्यकारक वनस्पती किंवा कधीकधी पवित्र वनस्पती देखील म्हटले जाते. असे अनेक रोग आहेत जे एखाद्या व्यक्तीला प्रभावित करू शकतात. पण तुळशीच्या सेवनाने हे आजार दूर ठेवण्यास मदत होते. येथे काही मार्ग आहेत ज्याद्वारे तुळशी विविध वैद्यकीय समस्या सोडवू शकते. तुळस औषधी उपयोग च्या दृष्टिकोनातून तुळशीची पाने अधिक प्रभावी मानली जातात. तुम्ही ही पाने थेट झाडापासून तोडून खाऊ शकता. तुळशीच्या पानांप्रमाणे तुळशीच्या बियांचेही अगणित फायदे आहेत. अनेक आयुर्वेदिक चिकित्सक तुळशीच्या बिया आणि पानांची पावडर खाण्याचा सल्ला देतात. या पानांमध्ये कफ-वात दोष कमी करणारे, पचनशक्ती आणि भूक वाढवणारे आणि रक्त शुद्ध करणारे गुणधर्म आहेत.

तुळस डोकेदुखीपासून आराम देते

डोकेदुखी,खोकला आणि सर्दी, सायनस दाब आणि मायग्रेनमुळे होणाऱ्या डोकेदुखीवर तुळशी हे एक उत्तम औषध आहे. तुळशीच्या वाळलेल्या पानांची वाफ घेतल्याने डोकेदुखी कमी होते. चंदनाची पेस्ट आणि तुळशीच्या पानांचे मिश्रण कपाळावर लावल्याने डोकेदुखी दूर होण्यास मदत होते.

जेव्हा तुम्ही खूप काम करता किंवा खूप तणावाखाली असता तेव्हा डोकेदुखी होणे हे सामान्य आहे. जर तुम्हालाही अनेकदा डोकेदुखीचा त्रास होत असेल तर तुळशीच्या तेलाचे एक किंवा दोन थेंब नाकात टाका. हे तेल नाकात लावल्याने डोकेदुखी आणि डोक्याशी संबंधित इतर आजारांपासून आराम मिळतो. सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे तुळस वापरण्याची पद्धत योग्य असावी.

दातदुखीमध्ये तुळशीचा उपयोग

तुळशीच्या पानांमध्ये ०.७% वाष्पशील तेल आणि २०% मिथाइल युजेनॉल असते जे तुळशीला वेदनाशामक गुणधर्म देतात. त्यात 1-हायड्रॉक्सिल 2-मेथॉक्सी 4-एलिल बेंझिन प्रकारचा युजेनॉल आहे. तोंडी आरोग्य राखण्यात तुळशीची मोठी भूमिका असते. तुळशीची पाने देखील दातदुखीपासून आराम देण्यासाठी प्रभावी आहेत . दातदुखीपासून आराम मिळण्यासाठी काळी मिरी आणि तुळशीच्या पानांची गोळी बनवून दाताखाली ठेवल्याने दातदुखीपासून आराम मिळतो.

डोळ्यांच्या ताणासाठी तुळशीच्या रसाचा वापर

बहुतेक लोक डोळ्यांशी संबंधित समस्येने ग्रस्त असतात आणि तुळशी डोळ्यांशी संबंधित समस्यांवर त्वरित उपचार म्हणून कार्य करते जसे तुळस डोळ्यांना शांत करते. रात्रभर उकडलेल्या पाण्यात तुळशीची पाने टाकून डोळे धुण्यासाठी वापरता येतात. तुळशीच्या आयवॉशमुळे तुमच्या डोळ्यांवरील ताणही कमी होतो. होली तुळस, ज्याला तुळशी म्हणूनही ओळखले जाते, त्यात बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा गुणधर्म आहेत जे डोळ्यांत जळजळ किंवा वेदना संवेदनापासून आराम देतात. तुळशी किंवा तुळशीची पाने रात्रभर पाण्यात भिजवून ठेवा आणि सकाळी या पाण्याने डोळे धुवा. डोळ्याच्या दुखण्यापासून आराम मिळण्यासाठी 3-4 दिवस वापरा.

घशाशी संबंधित समस्यांमध्ये फायदेशीर

तुळशीमध्ये मुबलक प्रमाणात अँटिऑक्सिडंट्स आणि सूक्ष्म पोषक घटक असतात जे सर्दी, फ्लू, ताप, दमा इत्यादी सामान्य आजारांशी लढण्यास मदत करतात. तुळशीची पाने चघळणे किंवा तुळशीसोबत उकळलेले पाणी पिणे घसा खवखवणे आणि सर्दी या लक्षणांपासून आराम देण्यास उपयुक्त ठरते.

थंडीमुळे किंवा हवामानातील बदलामुळे अनेकदा घसा खवखवणे किंवा कर्कश्शपणा यासारख्या समस्या उद्भवू लागतात. तुळशीच्या झाडाची पाने घशाचे विकार दूर करण्यासाठी खूप फायदेशीर आहेत. घशाच्या समस्यांपासून आराम मिळण्यासाठी कोमट पाण्यात तुळशीचा रस मिसळून गार्गल करा. याशिवाय तुळशीचा रस असलेल्या पाण्यात हळद आणि खडे मीठ मिसळून कुस्करल्याने तोंड, दात आणि घशाच्या सर्व समस्या दूर होतात.

कोरडा खोकला आणि दम्यापासून आराम

श्वसनसंस्थेशी संबंधित विकारांवर तुळशीचा उपयोग होतो. आले आणि मध मिसळून तुळशीच्या पानांपासून मिळविलेला अर्क दमा, खोकला, इन्फ्लूएंझा, सर्दी आणि ब्राँकायटिसमध्ये मदत करू शकतो.

अस्थमाच्या रुग्णांसाठी आणि कोरड्या खोकल्याचा त्रास असलेल्या लोकांसाठीही तुळशीची पाने खूप फायदेशीर आहेत. यासाठी तुळशीची पाने, सुंठ, सुंठ, कांद्याचा रस आणि मध एकत्र करून हे मिश्रण चाटून खावे, कोरडा खोकला आणि दमा या आजारात याचे सेवन केल्यास फायदा होतो.

कानदुखी आणि सूजेमध्ये फायदेशीर

तुळशीच्या पानांचा रस दाहक-विरोधी, अँटिऑक्सिडेंट, प्रतिजैविक आणि इम्युनोमोड्युलेटरी गुणधर्मांनी भरलेला असतो, ज्यामुळे कानाच्या दुखण्यापासून आराम मिळतोच पण कानाच्या संसर्गाची लक्षणेही सुधारतात. तुळशीची काही पाने एका गाळ्यात कुस्करून घ्या. रस वापरण्यापूर्वी गाळून घ्या.

तुळशीची पाने कान दुखणे आणि सूज दूर करण्यासाठी देखील प्रभावी आहेत . कानात दुखत असल्यास तुळशीपत्र रस कोमट गरम करून २-२ थेंब कानात टाकावेत. यामुळे कान दुखण्यापासून लवकर आराम मिळतो. त्याचप्रमाणे कानाच्या मागच्या भागात सूज असल्यास त्यापासून आराम मिळण्यासाठी तुळशीची पाने आणि एरंडाच्या कोंबांना बारीक करून त्यात थोडे मीठ घालून कोमट झाल्यावर पेस्ट लावावी. कानदुखीपासून आराम मिळवण्यासाठीही तुळशीची पाने खाणे फायदेशीर ठरते.

तुळशीची पाने मेंदूसाठी फायदेशीर आहेत

तुळसमध्ये मॅग्नेशियम आणि फ्लेव्होनॉइड्ससह मेंदूला चालना देणारी संयुगे जास्त असतात. मॅग्नेशियम स्मृती आणि शिक्षण वाढवते, तर फ्लेव्होनॉइड्स मेंदूच्या चांगल्या कार्याशी जोडले गेले आहेत. तुळशीचे फायदे मेंदूसाठीही अद्भुत काम करतात. याच्या रोजच्या सेवनाने मेंदूची कार्यक्षमता वाढते आणि स्मरणशक्ती तीक्ष्ण होते. यासाठी रोज 4-5 तुळशीची पाने पाण्यासोबत गिळून खावीत.

सायनुसायटिसमध्ये तुळशीचा उपयोग

कफ आणि वात दोषाच्या असंतुलनामुळे उद्भवणाऱ्या सायनुसायटिसमुळे होणारी डोकेदुखी हाताळण्यास तुळशी मदत करते. तुळशी वात आणि कफ दोष दोन्ही संतुलित करून सायनुसायटिसशी संबंधित डोक्यातील रक्तसंचय आणि जडपणा कमी करते. जर तुम्ही सायनुसायटिसचे रुग्ण असाल तर तुळशीची पाने किंवा मांजरी ठेचून त्याचा वास घ्या. ही पाने कुस्करून त्याचा वास घेतल्याने सायनुसायटिसपासून लवकर आराम मिळतो.

तुळस अपचनापासून आराम देते

हे ऍसिडिटीवर सर्वोत्तम नैसर्गिक उपाय म्हणून काम करते. औषधी गुणधर्मांसाठी ओळखल्या जाणार्‍या तुळशीच्या पानांमुळे छातीत जळजळ आणि गॅसपासून लवकर आराम मिळतो. ऍसिडिटीपासून आराम मिळवण्यासाठी तुळशीच्या पानांचा वापर करण्यासाठी, 4 ते 5 पाने हळूवारपणे चावा किंवा 8 ते 10 पाने 2 कप पाण्यात उकळून तयार केलेला एक काढा जोपर्यंत सुरुवातीच्या प्रमाणाच्या अर्ध्यापर्यंत कमी होत नाही तोपर्यंत उकळून घ्या. मग गाळून कोमट प्या. हे उपाय जलद आराम देऊ शकतात आणि एकूण पाचन आरोग्य सुधारू शकतात.

तुळस मुतखड्यासाठी फायदेशीर आहे

तुळशी शरीराला डिटॉक्सिफाय करते आणि त्यात लघवीचे प्रमाण वाढवणारे गुणधर्म असतात. यामुळे शरीरातील यूरिक ऍसिडची पातळी कमी होते, हेच मूतखडा तयार होण्याचे मुख्य कारण आहे. युरिक ऍसिडचे प्रमाण कमी केल्याने गाउटच्या रुग्णांनाही आराम मिळतो.

मुतखड्याची समस्या असली तरी तुळशीचे सेवन करणे फायदेशीर ठरते. यासाठी 1-2 ग्रॅम तुळशीची पाने बारीक करून मधासोबत खावी. हे खडे काढण्यासाठी उपयुक्त आहे. तथापि, या बाबतीत, केवळ घरगुती उपचारांवर अवलंबून न राहता जवळच्या डॉक्टरांकडून स्वतःची तपासणी करा.

खोकल्यासाठी तुळशीचा उपयोग

तुळशीच्या प्रतिजैविक, दाहक-विरोधी, क्षयरोधक (खोकला-निवारण) आणि ऍलर्जीविरोधी गुणधर्मांमुळे खोकला आणि सर्दीची लक्षणे दूर करण्यासाठी फायदेशीर आहे. तुळशीची काही पाने मधासोबत घेतल्याने खोकला आणि फ्लूपासून आराम मिळतो कारण त्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.

कढईत एक कप पाणी घाला आणि मोठ्या आचेवर ठेवा. तुळशीची पाने घाला आणि त्यांना सुमारे 8-10 मिनिटे उकळू द्या, त्यामुळे पाने पाण्यात भिजतात. आता चहा काढा आणि एका कपमध्ये गाळून घ्या. आपण या चहामध्ये मध आणि काळी मिरी देखील घालू शकता कारण ते केवळ उपचार प्रक्रियेत भर घालतील.

तुळशीच्या पानांपासून बनवलेले सरबत (हिंदीमध्ये तुळशीची पाने) लहान मुलांसाठी अर्धा ते दीड चमचे आणि प्रौढांसाठी 2 ते 4 चमचे सेवन केल्यास खोकला, धाप लागणे, डांग्या खोकला आणि घसादुखीवर फायदा होतो. हे शरबत गरम पाण्यात मिसळून घेतल्याने सर्दी आणि दम्यामध्ये खूप फायदा होतो. हे सरबत बनवण्यासाठी कास-श्वास-तुळशीपत्र (मांजरीसह) 50 ग्रॅम, आले 25 ग्रॅम आणि मिरपूड 15 ग्रॅम 500 मिली पाण्यात मिसळून एक चतुर्थांश भाग शिल्लक असताना गाळून घ्या आणि 10 ग्रॅम बारीक करा. लहान वेलचीच्या बियांची पावडर, त्यात 200 ग्रॅम साखर घालून शिजवून घ्या, एकदा सरबत बनवून ते गाळून खा.

तुळशीच्या वापराने चेहऱ्यावर चमक येते

तुळशीमध्ये व्हिटॅमिन सीचे उच्च प्रमाण असते, ज्यामुळे ते एक नैसर्गिक त्वचा उजळणारे घटक बनते. एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडंट, व्हिटॅमिन सी काळे डाग आणि हायपरपिग्मेंटेशन कमी करते, जे त्वचेचा रंग उजळण्यास मदत करते.

तुळशीचा वापर चेहऱ्याची हरवलेली चमक परत आणण्यासाठी देखील केला जातो, कारण त्यात कोरडे आणि बरे करण्याचे गुणधर्म आहेत. त्याच्या उग्र गुणधर्मांमुळे, ते चेहऱ्याची त्वचा जास्त तेलकट होण्यापासून प्रतिबंधित करते, ज्यामुळे मुरुम आणि मुरुम दूर होण्यास मदत होते. याशिवाय, त्याचे बरे करण्याचे गुणधर्म देखील त्वचेवरील खुणा आणि जखमा काढून टाकण्यास मदत करतात. तुळशीचे सेवन केल्यास रक्त शुद्ध करण्याच्या गुणधर्मामुळे अशुद्ध रक्त शुद्ध करून चेहऱ्याची त्वचा सुधारते. 

कावीळसाठी तुळशीचा उपयोग

तुळस हे काविळीवर उत्तम औषध आहे. तुळशीची दहा पाने 10 ग्रॅम मुळ्याच्या रसात घ्या आणि 10 ग्रॅम गुळासोबत एक महिना रोज तीन वेळा सेवन केल्याने कावीळ बरा होतो. तुळशीची पाने कावीळच्या आयुर्वेदिक उपचारात उपयुक्त आहेत. मूठभर तुळशीची पाने साध्या पाण्यात उकळवून ते पाणी गाळून दिवसातून किमान दोनदा प्यायल्याने तुमच्या यकृतामध्ये प्रवेश केलेल्या विषाणूंविरुद्ध लढण्यास मदत होईल. यामुळे कावीळ बरा होण्यास मदत होईल.

 1-2 ग्रॅम तुळशीच्या झाडाची पाने बारीक करून ताक मिसळून प्यायल्यास काविळीमध्ये फायदा होतो. याशिवाय तुळशीच्या पानांचा काढा करून प्यायल्याने काविळीपासून आराम मिळतो.  

मलेरियामध्ये फायदेशीर तुळस

तुळशी म्हणूनही ओळखले जाते, पवित्र तुळस मलेरियाची लक्षणे दूर करण्यासाठी अत्यंत फायदेशीर मानली जाते. हे सांधेदुखी, जळजळ आणि मलेरियाची इतर सामान्य लक्षणे दूर करण्यासाठी ओळखले जाते. पाण्यात पाने उकळून द्रावण सेवन करण्यासोबतच तुळशीची पानेही चहामध्ये घालता येतात.

लघवीच्या जळजळीपासून आराम

तुळस उष्ण, कडू, पाचक तंतू वाढवणारी, हृदयासाठी हितकारक, पित्त वाढवणारी आणि कुष्ठरोग, लघवीला जळजळ, खडे, कफ, वात यांच्यामुळे होणारे रक्त अशुद्धी वेदना दूर करते. तुळस प्रामुख्याने सर्दी आणि कफ बरे करण्यासाठी वापरली जाते. लघवी करताना जळजळ होत असेल तरीही तुळशीच्या बिया वापरल्याने आराम मिळतो. तुळशीचे दाणे आणि जिरे पूड 1 ग्रॅम घेऊन त्यात 3 ग्रॅम साखर मिसळून सकाळ-संध्याकाळ दुधासोबत सेवन केल्याने लघवीची जळजळ, डिस्युरिया आणि मूत्राशयाची जळजळ यावर आराम मिळतो.

प्रसूतीनंतर होणाऱ्या वेदनांसाठी तुळस

प्रसूतीनंतर महिलांना तीव्र वेदना होतात आणि या वेदना कमी करण्यासाठी तुळशीच्या झाडाची पाने खूप फायदेशीर असतात. तुळशी-पात्र-स्वरामध्ये जुना गूळ आणि साखर मिसळून प्रसूतीनंतर लगेच प्यायल्यास प्रसूतीनंतर होणाऱ्या त्रासापासून आराम मिळतो.

अतिसार आणि पोटदुखीवर तुळस

तुळशी पाचन अग्नी (पचन अग्नी) सुधारून पचन व्यवस्थापित करते आणि अतिसाराच्या बाबतीत आराम देते. दीपन (भूक वाढवणारे) आणि पाचन (पचन) गुणधर्मांमुळे अन्नाचे योग्य पचन होण्यास मदत होते आणि अतिसारावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होते. जर तुमची पचनशक्ती कमजोर असेल किंवा तुम्हाला अपचन किंवा अपचनाचा त्रास होत असेल तर तुळशीचे सेवन करा. यासाठी 2 ग्रॅम तुळशीमंजरी बारीक करून दिवसातून 3 ते 4 वेळा काळे नमाकासोबत घ्या.

रोग प्रतिकारशक्ती वाढवण्यास तुळस उपयुक्त

तुळशीमध्ये व्हिटॅमिन सी आणि झिंक मुबलक प्रमाणात असते. अशाप्रकारे ते नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती वाढवणारे म्हणून कार्य करते आणि संक्रमणांपासून बचाव करते. त्यात प्रचंड अँटी-बॅक्टेरियल, अँटी-व्हायरल आणि अँटी-फंगल गुणधर्म आहेत जे आपल्याला विविध प्रकारच्या संक्रमणांपासून वाचवतात.

तुळशीच्या रोपाचे नियमित सेवन केल्याने शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढते, ज्यामुळे सर्दी आणि इतर संसर्गजन्य रोगांपासून संरक्षण होते. 20 ग्रॅम तुळशीच्या बियांच्या पावडरमध्ये 40 ग्रॅम साखर मिसळा, बारीक करून बाजूला ठेवा. हिवाळ्यात काही दिवस या मिश्रणाचे १ ग्रॅम सेवन केल्याने शारीरिक दुर्बलता दूर होते, शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढते आणि वात व कफ या आजारांपासून आराम मिळतो . याशिवाय 5-10 मिली कृष्ण तुळशी-पत्र रस दुप्पट कोमट गाईच्या तूपात मिसळून सेवन केल्याने वात आणि कफ या आजारांपासून आराम मिळतो.

तुळशीचा रस त्वचा रोग मध्ये उपयोगी आहे

तुळशी एक्जिमा सारख्या कोरड्या त्वचेच्या स्थितीत देखील मदत करू शकते , जरी कोणत्याही महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक अभ्यासाने हे दर्शविले नाही. त्याची दाहक-विरोधी क्रिया चिडचिड, लालसरपणा आणि सूज आणि खाज सुटणे कमी करू शकते. तरीही, पुष्टी करण्यासाठी अधिक संशोधन आवश्यक आहे.

जर तुम्हाला कुष्ठरोगाचा त्रास होत असेल तर जाणून घ्या तुळशीचे सेवन कुष्ठरोग काही प्रमाणात बरा होण्यास मदत करते. दररोज सकाळी १०-२० मिली तुळशीपत्र-रस प्यायल्याने कुष्ठरोगात फायदा होतो.

तापापासून आराम मिळविण्यासाठी

तुळशीमध्ये अँटीपायरेटिक आणि डायफोरेटिक क्रिया आहे जी घाम येण्यास मदत करते आणि ताप असताना शरीराचे तापमान सामान्य करते. तुळशीच्या पानांचा वापर ताप कमी करण्यासाठी केला जाऊ शकतो कारण ते रोग प्रतिकारशक्ती वाढवण्यास आणि त्याच्या रसायन (कायाकल्प) गुणधर्मामुळे संक्रमणाविरूद्ध लढण्यास मदत करते.

तुळशीच्या रोपातून 7 तुळशीची पाने आणि 5 लवंगा घ्या आणि एका ग्लास पाण्यात उकळा. तुळशीची पाने आणि लवंग पाण्यात टाकण्यापूर्वी त्यांचे तुकडे करा. उकळल्यावर अर्धे पाणी उरले की थोडेसे खडे मीठ टाकून गरम प्यावे. हा डेकोक्शन प्यायल्यानंतर, काही काळ कपड्याने आणि घामाने स्वतःला झाकून ठेवा.

यामुळे ताप लगेच दूर होतो आणि सर्दी, खोकला, खोकलाही बरा होतो. हा अर्क दिवसातून दोनदा दोन-तीन दिवस घेता येतो. लहान मुलांना सर्दी-खोकला होत असताना त्यांना तुळस आणि आल्याच्या रसाचे ५-७ थेंब मधात मिसळून चाटल्याने खोकला, सर्दी, खोकला बरा होतो. बाळाला ते कमी प्रमाणात द्या.

टायफॉइडमध्ये उपयुक्त तुळस

तुळस टायफॉइडसाठी खूप चांगली औषधी वनस्पती आहे कारण ती शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकते आणि ताप बरा करते. जर तुम्हाला टायफॉइडचा त्रास होत असेल तर दिवसातून दोनदा तुळशी-मूल-क्वाथ 15 मिली या प्रमाणात प्या. तुळशीच्या अर्काच्या फायद्याने विषमज्वर लवकर बरा होतो. एवढेच नाही तर 20 तुळशीची पाने आणि 10 काळी मिरी एकत्र करून एक काढा बनवा आणि कोणत्याही प्रकारचा ताप आल्यास सकाळी, दुपार आणि संध्याकाळी या उष्णतेचे सेवन करा. सर्व प्रकारच्या तापांपासून आराम मिळवून देण्यासाठी हा काढा गुणकारी आहे.

मासिक पाळी नियमित करण्यासाठी तुळशीच्या बियांचे फायदे

तुळशीचे नियमित सेवन केल्याने तणाव कमी होतो, तुमची प्रतिकारशक्ती वाढते आणि तुमच्या शरीरातील हार्मोनल पातळी संतुलित राहते. याशिवाय, तुळशीच्या पानांचे फायदे हे एक नैसर्गिक अँटिऑक्सिडेंट असल्यामुळे आहे. आयुर्वेदात तुळशीच्या पानांचे नियमित सेवन केल्याने मासिक पाळीची अनियमितता दूर होते.

शरीरात वातदोष वाढल्याने मासिक पाळीत अनियमितता येते. तुळशीच्या बियांमध्ये वात नियंत्रित करण्याचा गुणधर्म असतो, त्यामुळे मासिक पाळीच्या अनियमिततेच्या बाबतीत ते वापरता येते. तुळशीच्या बिया अशक्तपणा दूर करण्यासाठी उपयुक्त आहेत, त्यामुळे मासिक पाळीच्या वेळी जाणवणारी अशक्तपणा दूर होण्यास मदत होते.

सर्पदंश झाल्यास तुळशीचा वापर

5-10 मिली तुळशी-पत्र-रस पिऊन त्याची मुळे व मुळे बारीक करून सर्पदंश झालेल्या भागावर लावल्यास सर्पदंशाच्या वेदनापासून आराम मिळतो. जर रुग्ण बेशुद्ध झाला असेल तर त्याचा रस नाकात टाकावा.

श्वासाची दुर्गंधी दूर करण्यासाठी तुळस वापरा

तुळस हे अत्यंत शुद्ध करणारे आहे, बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ आणि जंतुनाशक आहे आणि हवा शुद्ध करण्यासाठी अनेकदा घरे आणि मंदिरांभोवती ठेवली जाते. तुळस श्वासोच्छवासाच्या आरोग्यास समर्थन देते, म्हणून ती विशेषतः सर्दी, फ्लू आणि ऍलर्जींशी लढण्यासाठी उपयुक्त आहे. कारण ते फुफ्फुस साफ करण्यास मदत करते, तुळस श्वासाची दुर्गंधी दूर करण्यासाठी देखील उत्तम आहे.

श्वासाची दुर्गंधी मुख्यतः कमजोर पचनशक्तीमुळे होते. आपल्या स्फूर्तिदायक आणि पाचक गुणधर्मांमुळे, तुळस श्वासाची दुर्गंधी दूर करण्यास उपयुक्त आहे. नैसर्गिक सुगंधामुळे ते श्वासाची दुर्गंधी देखील दूर करते. मोहरीच्या तेलात मिसळलेल्या तुळशीच्या पानांचा चूर्ण दात घासण्यासाठी टूथपेस्ट म्हणून वापरता येतो . तुळशीच्या पानांचे चूर्ण हेलिटोसिसचा सामना करण्यासाठी आणि तोंडाचे आरोग्य चांगले ठेवण्यासाठी वापरले जाते. तुळशीच्या पावडरने मसाज केल्याने अनेक हिरड्या आणि पीरियडॉन्टल रोगांवर अत्यंत परिणामकारक असल्याचे नोंदवले गेले आहे.

नपुंसकत्वासाठी फायदेशीर तुळस

तुळशी बहुतेक भारतीय घरांमध्ये आढळते आणि त्याचे भरपूर फायदे आहेत. हे लैंगिक आरोग्य सुधारते आणि पुरुष नपुंसकत्वावर उपचार करण्यास मदत करते . तुळशीच्या बियांचे नियमित सेवन केल्याने लिंगाच्या ऊतींना शक्ती आणि रक्त प्रवाह वाढतो. यामुळे तग धरण्याची क्षमता वाढवणे आणि कामवासना कमी होणे यावर उपचार करणे यासारखे फायदे जोडले गेले आहेत.

तुळशीच्या बियांच्या पावडरमध्ये किंवा मुळाच्या चूर्णात गूळ समप्रमाणात मिसळून ते 1-3 ग्रॅम गाईच्या दुधासोबत महिना किंवा सहा आठवडे सतत घेतल्याने नपुंसकत्वात फायदा होतो.

डोक्याच्या उवा आणि उवांपासून मुक्ती मिळवा

कडुलिंब आणि तुळशीला त्यांच्या उत्कृष्ट प्रतिजैविक गुणधर्मांसाठी ओळखले जाते. समन्वयाने ते टाळू कार्यक्षमतेने स्वच्छ करतात. या शैम्पूमध्ये समाविष्ट केलेले कडुनिंब आणि तुळशीच्या अर्काचे प्रतिजैविक गुणधर्म जुनाट कोंडा दूर करण्यास मदत करतात; टाळू स्वच्छ करा आणि केसांना कंडिशनिंग करा.

जर तुमच्या डोक्यात उवा असतील आणि ही समस्या अनेक दिवसांपासून बरी होत नसेल तर केसांना तुळशीचे तेल लावा. तुळशीच्या रोपातून तुळशीची पाने घेऊन त्यापासून तेल तयार करून केसांना लावल्यास त्यातील उवा आणि निट्स मरतात. तुळशीच्या पानांचे फायदे, ते तुळशीचे तेल बनवण्यासाठी वापरले जाते.

खाज आणि खरूज मध्ये तुळशीच्या अर्काचे फायदे

विषाणूजन्य आणि बुरशीजन्य संसर्गापासून बचाव करण्यासाठी डेकोक्टिंगद्वारे प्राप्त तुळशीचा अर्क पिणे हे सर्वोत्तम औषध आहे. पद्धत सोपी आहे, फक्त 10 तुळशीची पाने पाण्यात उकळून घ्या, चवीनुसार थोडे मध घाला आणि दिवसातून किमान एकदा तरी तो काढा प्या. तुळशीचा अर्क बरे करण्याच्या गुणधर्मामुळे दाद आणि खाज यांमध्ये फायदेशीर आहे. हे दादामुळे होणारी खाज कमी करते आणि जखम लवकर बरी होण्यास मदत करते. तुळशीचा अर्क रक्त शुद्ध करणारा असल्याने सेवन केल्यास अशुद्ध रक्त शुद्ध होते आणि त्वचेशी संबंधित समस्या दूर होण्यास मदत होते. 

किटकांच्या दंशासाठी तुळशीच्या अर्काचे फायदे

कीटकांचा डंख किंवा चावणे बरे करण्यासाठी तुळशीच्या पानांचा ताज्या रसाचा एक चमचा किंवा ताज्या मुळांची पेस्ट घ्या आणि प्रभावित त्वचेवर लावा. तुळशीच्या पानांचा रस सेवन करा जो दाद आणि इतर त्वचा रोगांवर उपचार करण्यासाठी फायदेशीर आहे

पांढऱ्या डागांवर तुळस उपयुक्त

त्वचारोगाचा सामना करण्यासाठी तुळशीचे गुणधर्म महत्त्वाचे आहेत. तुळशीची पाने लिंबाच्या रसात मिसळल्याने तुमच्या त्वचेवर मेलेनिनचे उत्पादन होण्यास चालना मिळते. त्वचारोगावर चांगले परिणाम मिळवण्यासाठी तुळशीचा रस आणि लिंबाचा रस यांचे मिश्रण दररोज त्वचेवर लावा.

तुळशी रस (1 भाग), लिंबाचा रस (1 भाग), कासविदा रस (1 भाग) हे तिन्ही समप्रमाणात घेऊन तांब्याच्या भांड्यात ठेवून वीस सूर्यप्रकाशात ठेवावे. चार तास ते घट्ट झाल्यावर ते लावल्याने ल्युकोडर्मा (पांढरे डाग) मध्ये फायदा होतो. चेहऱ्यावर लावल्याने डाग आणि इतर त्वचेचे विकार दूर होऊन चेहरा सुंदर होतो. यावरून तुळशी चेहऱ्यासाठी किती फायदेशीर आहे हे लक्षात येते.

दुखापत झाल्यास तुळशीचा वापर

शतकानुशतके, तुळशीचा उपयोग जखमा आणि संक्रमण बरे करण्यासाठी केला जात आहे कारण वनस्पतीमध्ये अँटीव्हायरल, अँटीफंगल, अँटीबैक्टीरियल आणि अँटीफंगल गुणधर्म आहेत. यात दाहक-विरोधी गुणधर्म देखील आहेत जे जळजळ कमी करण्यास आणि जखमा लवकर बरे करण्यास मदत करतात.

तुळस वनस्पतीचे गुणधर्म (Characteristics Of Tulsi in Marathi)

फायटोकेमिकल अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की ओलॅनोलिक ऍसिड, अरसोलिक ऍसिड , रोझमॅरिनिक ऍसिड, युजेनॉल, कार्व्हाक्रोल, लिनालूल आणि β-कॅरियोफिलीन हे तुळशीचे काही मुख्य रासायनिक घटक आहेत. तुळस किंवा तुळशी म्हणून ओळखली जाणारी भारतातील एक महत्त्वाची पवित्र औषधी वनस्पती आहे. बाष्पशील तेलाची रासायनिक रचना अत्यंत गुंतागुंतीची असते आणि त्यात फेनिलप्रोपॅनॉइड्स आणि टेरपेन्सचे उच्च गुणोत्तर आणि काही फिनोलिक संयुगे किंवा फ्लेव्होनॉइड्स जसे की ओरिएंटीन आणि व्हिसेनिन यांचा समावेश होतो.

अँटिऑक्सिडंट गुणधर्म

तुळशीच्या पानांच्या अर्कांमध्ये उच्च फेनोलिक सामग्री, फ्लेव्होनॉइड्स, आणि DPPH (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl) मुक्त रॅडिकल स्कॅव्हेंजिंग कार्य दिसून आले आह , ज्यामुळे ते ऑक्सिडेटिव्ह तणाव कमी करून सेल्युलर नुकसानास कारणीभूत मुक्त रॅडिकल्स तटस्थ करू शकतात.

हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी गुणधर्म 

एक उत्कृष्ट औषधी वनस्पती, तुळस रक्त शुद्ध करते आणि लघवीद्वारे रक्त, यकृत तसेच मूत्रपिंडातील विषारी पदार्थ प्रभावीपणे काढून टाकते. अतिरिक्त डिटॉक्सिफायिंग फायदे मिळवण्यासाठी तुम्ही ते तुमच्या जेवणात जोडले किंवा गरम पाण्यात तुळशीची पाने टाकून हर्बल चहा बनवला तरीही ते उत्कृष्ट रक्त शुद्ध करणारे म्हणून काम करते.

मॅग्नेशियम रक्तवाहिन्या रुंद करते, रक्त प्रवाहाला प्रोत्साहन देते आणि अनियमित हृदयाचे ठोके किंवा एरिथमियाचा धोका कमी करते. याव्यतिरिक्त,  तुळसमध्ये आढळणारे cinnamic acid रक्त परिसंचरण वाढवते आणि युजेनॉल रक्तदाब आणि कोलेस्टेरॉलची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करते.

हार्मोनल संतुलन कार्य

तुळस ही एक औषधी वनस्पती आहे ज्याचा उपयोग हार्मोनल संतुलन, रक्तातील साखरेचे नियंत्रण, चिंता, कोलेस्ट्रॉल यासाठी बर्‍याच लोकांद्वारे करण्यासाठी केला जातो. तुळस शारीरिक, रासायनिक, चयापचय आणि मानसिक ताणतणावांना औषधीय क्रियांच्या अद्वितीय संयोजनाद्वारे संबोधित करून अनुकूलक म्हणून कार्य करते याचा पुरावा आहे. या औषधी वनस्पतीची सर्वात चांगली संशोधन क्षमता म्हणजे हार्मोन्सची पातळी नैसर्गिकरित्या संतुलित ठेवणे आणि चिंतेची लक्षणे व्यवस्थापित करण्यात मदत करणे.

न्यूरोप्रोटेक्टिव्ह गुणधर्म

तुळस एक शक्तिशाली नूट्रोपिक पूरक आहे. ते तुमच्या मेंदूतील एसिटाइलकोलीन वाढवून स्मरणशक्ती सुधारण्यास मदत करेल. आणि अल्झायमर आणि स्मृतिभ्रंश यांसारख्या न्यूरोडीजनरेटिव्ह रोगांपासून संरक्षण करण्यात मदत करू शकते. आवश्यक असल्यास तुम्ही दररोज 3,000 मिलीग्राम होली बेसिल सुरक्षितपणे घेऊ शकता.

त्वचेचे आरोग्य रक्षण

तुळस हे थंड आणि सुखदायक आहे जे त्वचेची जळजळ, लहान जखमा आणि पुरळ दूर करण्यासाठी उत्कृष्ट दाहक-विरोधी गुणधर्म वाढवते. व्हिटॅमिन सी देखील समृद्ध आहे, ते त्वचेच्या पेशींचे चयापचय वाढवते आणि त्वचेला उजळ रंग, दृढता आणि लवचिकता देते.

डिटॉक्सिफिकेशन गुणधर्म

तुळसमध्ये अँटिऑक्सिडंटचे प्रमाणही जास्त असते आणि ते तुमच्या शरीराला डिटॉक्स करण्यास मदत करते. अभ्यास दर्शविते की पवित्र तुळस आपल्या शरीराचे विषारी रसायनांपासून संरक्षण करू शकते. हे कर्करोगाच्या पेशींची वाढ कमी करून कर्करोग टाळू शकते.

रोगप्रतिकारक गुणधर्म

तुळस विविध प्रकारे आपल्या शरीराचे आरोग्य वाढवते असे दर्शविले गेले आहे. हे संक्रमणापासून संरक्षण करण्यास, रक्तातील साखर कमी करण्यास, कोलेस्टेरॉल कमी करण्यास, सांधेदुखी कमी करण्यास आणि पोटाचे संरक्षण करण्यास मदत करू शकते. तुळशीमध्ये इम्युनोमोड्युलेटरी गुणधर्म आहेत जे रोगप्रतिकारक प्रणालीचे कार्य वाढवू शकतात. हे संक्रमण, विषाणू आणि इतर रोगजनकांविरूद्ध शरीराचे संरक्षण मजबूत करण्यास मदत करू शकते.

तणावमुक्ती गुणधर्म

एका अभ्यासात असे दिसून आले आहे की जे लोक दररोज 500 मिलीग्राम (मिग्रॅ) पवित्र तुळस अर्क घेतात त्यांना कमी चिंता, तणाव आणि नैराश्य जाणवते. चिंतेसाठी पवित्र तुळस वापरण्यासाठी, संशोधन असे सूचित करते की जेवणानंतर दिवसातून दोनदा पवित्र तुळशीच्या पानांचा अर्क घेतल्याने लक्षणे व्यवस्थापित करण्यात मदत होऊ शकते. तुम्ही तुळशीचा चहा पिण्याचा प्रयत्न करू शकता किंवा जेवणात तुळशी घालू शकता.

कर्करोगविरोधी गुणधर्म

तुळशी किंवा तुळशीमध्ये युजेनॉल असते जे कर्करोगाशी लढण्यास मदत करते  अनेक प्राणी आणि प्रयोगशाळेच्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की तुळशी किरणोत्सर्ग आणि ऑक्सिडेशनच्या प्रदर्शनामुळे नुकसान झालेल्या पेशींची दुरुस्ती आणि पुनर्जन्म करू शकते. तुळशीतील फायटोन्यूट्रिएंट्स कर्करोगाच्या पेशींना थेट मारतात आणि एखाद्या व्यक्तीमध्ये कर्करोगाची वाढ आणि प्रसार मर्यादित करतात.

पाचक गुणधर्म

सकाळी रिकाम्या पोटी तुळशीचे पाणी पिणे हा तुमचा दिवस सुरू करण्याचा उत्तम मार्ग आहे . हे विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत करते आणि पचन सुलभ करून पोट साफ करते. तुळशीच्या पानांमध्ये अँटिऑक्सिडंट असतात जे पाचक अवयवांचे कार्य सुधारतात. तुळशीमध्ये तणाव आणि चिंता कमी करणे, पचन सुधारणे , रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे आणि रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करणे यासह अनेक आरोग्य फायदे आहेत. यात प्रक्षोभक आणि अँटिऑक्सिडंट गुणधर्म देखील आहेत, जे काही रोगांपासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकतात.

दाहक-विरोधी गुणधर्म

तुळशीमध्ये भरपूर प्रमाणात अँटिऑक्सिडंट्स आहेत आणि त्यात दाहक-विरोधी गुणधर्म आहेत , ज्यामुळे सर्दी, खोकला आणि श्वसन संक्रमण यांसारख्या विविध आजारांवर उपचार करण्यात प्रभावी ठरते. हे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते, पचन सुधारते आणि तणाव पातळी कमी करते असे मानले जाते. तुळशीमध्ये दाहक-विरोधी गुणधर्म दिसून येतात, ज्यामुळे शरीरातील जळजळ कमी होण्यास मदत होते. संधिवात, ऍलर्जी आणि दाहक आतड्यांसंबंधी रोगांसारख्या जळजळांशी संबंधित परिस्थितींसाठी ते फायदेशीर असू शकते.

प्रतिजैविक गुणधर्म

तुळसमध्ये बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ, अँटीव्हायरल, अँटीफंगल, दाहक-विरोधी आणि वेदनाशामक (वेदनाशामक) गुणधर्म असल्याचे आढळून आले आहे. हे बॅक्टेरिया नष्ट करण्यात मदत करू शकते ज्यामुळे ब्रेकआउट आणि त्वचेचे संक्रमण होऊ शकते, म्हणून जखमांसाठी हा एक उत्तम नैसर्गिक उपाय आहे, तसेच मुरुम आणि त्वचेच्या इतर त्रासांवर घरगुती उपाय आहे.

वेदनाशामक गुणधर्म

तुळसमधील आवश्यक तेले, युजेनॉल, लिनालूल आणि सिट्रोनेलॉलसह, तुमच्या शरीरातील जळजळांशी लढण्यास मदत करतात. हे दाहक-विरोधी गुणधर्म संधिवात सारख्या दाहक परिस्थितीचा धोका कमी करण्यास मदत करतात. तुळस कॉर्टिकोस्टेरॉनच्या वाढीव पातळीला प्रतिबंध करते जे दीर्घकाळापर्यंत तणावात वाढतात. हे स्वायत्त मज्जासंस्थेच्या सहानुभूतीशील आणि पॅरासिम्पेथेटिक दोन्ही बाजूंवर प्रथम उत्तेजक आणि नंतर विश्रांती देणारे म्हणून कार्य करते.

कफ विरोधी गुणधर्म

तुळशीच्या पानांनी बनवलेला चहा सर्दी, खोकला आणि सौम्य अपचनासाठी एक सामान्य उपाय आहे. पवित्र तुळस श्वसन प्रणालीवर विविध क्रिया करते. हे प्रभावीपणे कफ द्रवरूप करते आणि ऍलर्जीक ब्राँकायटिस, दमा आणि इओसिनोफिलिक फुफ्फुसाच्या आजारामुळे खोकल्यासाठी प्रभावी आहे. तुळशीमध्ये प्रतिजैविक, दाहक-विरोधी, क्षयरोधक (खोकला-निवारण) आणि ऍलर्जीविरोधी गुणधर्मांमुळे खोकला आणि सर्दीची लक्षणे दूर करण्यासाठी फायदेशीर आहे. तुळशीची काही पाने मधासोबत घेतल्याने खोकला आणि फ्लूपासून आराम मिळतो कारण त्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.

तुळशीचा सामान्य डोस

साधारणपणे तुळशीचे सेवन खाली नमूद केलेल्या प्रमाणानुसारच करावे. तुम्ही कोणत्याही विशिष्ट आजारावर उपचार करण्यासाठी तुळशीचा वापर करत असाल तर नक्कीच आयुर्वेदिक डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

• पावडर : 1-3 ग्रॅम
• स्वरस : 5-10 मिली
• केंद्रित शनि : ०.५-१ ग्रॅम
• अर्क : 0.5-1 ग्रॅम
• क्वाथ पावडर:  2 ग्रॅम किंवा डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार.

तुळस कोणत्या दिवशी लावावी?

तुळशीची रोपे हिंदू कार्तिक महिन्यात गुरुवारी लावावीत . तथापि, आपण ते कोणत्याही महिन्यात, कोणत्याही आठवड्यात आणि कोणत्याही गुरुवारी देखील लावू शकता. घराच्या मध्यभागी किंवा अंगणातही तुळशीची लागवड करावी.

जर तुम्हाला वास्तुशास्त्राचे नियम पाळायचे असतील तर तुळशीचे रोप लावण्यासाठी उत्तर आणि ईशान्य दिशा ही सर्वात योग्य पर्याय आहे. पाण्याची दिशा असल्यामुळे ते सर्व नकारात्मक ऊर्जा नष्ट करण्यास मदत करते आणि वास्तु नियमांनुसार घरात चांगले आणि सकारात्मक कंप निर्माण करते. पुढे, वास्तुच्या तत्त्वांनुसार, घराची आग्नेय दिशा ही अग्नीची दिशा मानली जाते. त्यामुळे या दिशेला तुळशीची लागवड करणे टाळावे.

वास्तूनुसार उत्तर दिशा ही पाण्याची दिशा आहे. या दिशेला तुळशीचे रोप लावल्याने चांगल्या ऊर्जांना आमंत्रण देऊन आणि नकारात्मक ऊर्जा नष्ट होऊन घरात सकारात्मक वातावरण तयार होण्यास मदत होईल.

• रोपाजवळ पुरेसा सूर्यप्रकाश उपलब्ध असल्याची खात्री करा.
• झाडू, शूज किंवा डस्टबिन यांसारख्या वस्तू प्लांटरभोवती ठेवू नका.
• रोपाच्या आजूबाजूचा परिसर नीटनेटका आणि स्वच्छ असल्याची खात्री करा.
• फुलांची रोपे नेहमी रोपाच्या जवळ ठेवा.
• तुळशीच्या रोपाजवळ कॅक्टससारखी काटेरी झाडे टाळा.
• घरात कोरडे रोप ठेवणे टाळा कारण ते नकारात्मक ऊर्जा आकर्षित करते

तुळशीचे आध्यात्मिक महत्त्व

अध्यात्मानुसार तुळशीची वनस्पती ही एक शुभ वनस्पती आहे जी सकारात्मक स्पंदने निर्माण करण्यासाठी घरात ठेवली पाहिजे. त्याच्या औषधी गुणधर्मांव्यतिरिक्त आणि अनेक आरोग्य फायद्यांव्यतिरिक्त, तुळशीच्या वनस्पतींची उपस्थिती तणाव दूर करण्यास मदत करते.

तुळस परिसर शुद्ध करण्यास मदत करते.

तुळस आनंददायी वैवाहिक जीवनाला प्रोत्साहन देते.

दूध, तूप, दही, मध आणि साखरेपासून बनवलेले पवित्र पेय पंचामृत बनवण्यासाठी तुळशीच्या पानांचा वापर केला जातो.

असे मानले जाते की तुळशीच्या रोपामध्ये स्वत: ची शुद्धता असते आणि ती स्वतःला शुद्ध करू शकते. त्यामुळे पूजेसाठी धुऊन पुन्हा वापरता येतात.

देवतांना पूजेसाठी तुळशीची पाने अर्पण केली जातात. पूजेतील अलंकरण समारंभाचा एक भाग म्हणून देवतांच्या पूजेसाठी हार किंवा माला तयार करण्यासाठी देखील त्यांचा वापर केला जातो.

हिंदू संस्कृतीनुसार, तुळशीचे पान भगवान विष्णूशी संबंधित आहे आणि देवतेला प्रसन्न करण्यासाठी अर्पण केले जाते. देवतेला केलेले सर्व यज्ञ त्याशिवाय अपूर्ण आहेत.

विष्णू मंत्रांचा जप करताना वैष्णव साधारणपणे तुळशीची माळ घालतात. हे सकारात्मक कंपन निर्माण करण्यास मदत करते.

तुळशीच्या झाडाच्या लाकडाचा जपमाळासाठी मणी बनवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो

नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न

निष्कर्ष

मित्रहो, आम्ही आजच्या या “तुळस माहिती मराठी” या लेखाद्वारे अगदी सामान्य भाषेत माहिती देण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. आपल्याला जर याबद्दल अधिक माहिती हवी असल्यास जाणकारांचा किंवा तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

Tulsi Information in Marathi या लेखात दिलेली माहिती म्हणजे वैद्यकीय सल्ला नव्हे. त्यामुळे कोणत्याही दुखण्यावर स्वतःहून इंटरनेटवरील माहितीद्वारे उपचार करणे चुकीचे ठरते.