संत नामदेव महाराज माहिती मराठी | Sant Namdev Information In Marathi Language

संत नामदेव महाराज माहिती मराठी | Sant Namdev Information In Marathi Language – संत नामदेव महाराज महाराष्ट्रातील वारकरी संतकवी होते. नामदेव महाराज यांचा जन्म २६ ऑक्टोबर १२७०, समाधी ०३ जुलै १३५०. हे महाराष्ट्रातील वारकरी होते. त्यांचे आडनाव रेळेकर असे होते.

ते मराठी भाषांमध्ये सर्वाधिक जुन्या काळातील कवींपैकी एक होते. त्यांनी व्रज भाषांमध्येही काव्ये रचली. शिखांच्या गुरू ग्रंथसाहिबात त्यांच्या बासष्ट काव्यरचना समाविष्ट आहेत. नामदेव महाराज हे शिखांच्या गुरु ग्रंथ साहिबातले चरित्रकार, आत्मचरित्रकार आणि कीर्तनाच्या माध्यमातून भागवत धर्म पंजाब पर्यंत नेणारे, आद्य प्रचारक होते.

त्यामुळे पंजाबी मंडळी तसेच संबंधित मंडळी आज त्यांच्या जन्मस्थानाचा नरसी नामदेव या गावाचा विकास करण्यासाठी धडपड करत आहे.

नरसी हे गाव महाराष्ट्रातील मराठवाड्या मधील हिंगोली जिल्ह्यातील असून, तेथील नामदेव महाराज यांच्या मंदिराचा जीर्णोद्धार २०१९ ला झाला. संत नामदेव प्रत्यक्ष श्री विठ्ठलाच्या निकटवर्ती असलेला सखा होता असे मानले जाते.

भक्त शिरोमणी, नामदेव महाराज, हे संत ज्ञानेश्वरांच्या कालखंडात होऊन गेले. वारकरी संप्रदायाचे प्रचारक नामदेव महाराज, नाम वेदाचे व नामविदेचे आद्य प्रणेते असलेले महाराष्ट्रातील हे एक थोर संत होत. आपल्या कीर्तन कलेमुळे प्रत्यक्ष पांडुरंगाला डोलायला लावणारी अशी त्यांची कीर्ती होती.

संत नामदेव महाराज हे वारकरी संप्रदायाचे महान प्रचारक असून, भारतभर त्यांनी त्याबाबतीत भावनिक एकात्मता साधली.

आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणास नामदेव महाराज यांच्या बद्दल माहिती दिली आहे, हि माहिती व हा लेख जाणून घेण्यासाठी शेवट पर्यंत नक्की वाचा.

संत नामदेव महाराज माहिती मराठी | Sant Namdev Information In Marathi Language

मूळ नाव	नामदेव रेळेकर, संत नामदेव
जन्म	इस १२७०
संप्रदाय	नाथ संप्रदाय
वारकरी	वैष्णव संप्रदाय
गुरु	विसोबा खेचर
शिष्य	चोखामेळा
भाषा	मराठी
साहित्य रचना	शब्दकिर्तन, अभंग गाथा, अभंग भक्ती,
वडिलांचा व्यवसाय	शिंपी
वडील	दामाशेट्टी
आई	गोणाई
पत्नी	राधाबाई
अपत्य	नारा, विठा, गोंदा, महादा एक मुलगी लिंबाई
समाधी मंदिर	पंढरपूर
समाधी	इ. स. १३५०

संत नामदेव जन्म, कुटुंब व प्रारंभिक जीवन  

भागवत धर्माची पताका पंजाब पर्यंत घेऊन जाण्याचे कार्य त्यांनी स्वकर्तृत्वाने केले. दामाशेट्टी हे नामदेवांचे वडील व गोणाई त्यांची माता होती. दामाशेट्टीचा व्यवसाय कपडे शिवणे हा होता, म्हणजे ते शिंपी होते.

हे सुद्धा वाचा –

• संत जनाबाई माहिती मराठी
• संत कबीर माहिती मराठी
• संत तुकाराम महाराज माहिती मराठी
• समर्थ रामदास स्वामी संपूर्ण माहिती मराठी
• संत ज्ञानेश्वर महाराजांची माहिती मराठी
• संत चोखामेळा माहिती मराठी

यांच्या अगोदरच्या सातव्या पिढीतील पुरुष यदुशेठ हे सात्विक प्रवृत्तीचे भगवदभक्त होते. सध्याच्या हिंगोली जिल्ह्यातील नरसी बामणी, नरसी नामदेव हे संत नामदेवांचे जन्मगाव होय.

नामदेवांचा जन्म प्रभावनाम संवत्सरात शके ११९२ इस १२७० मध्ये कार्तिक शुद्ध एकादशीस रोहिणी नक्षत्रास रविवारी झाला. संत नामदेवांना ८० वर्षांचे आयुष्य लाभले. त्यांचे बालपण हे पंढरपुरात गेले.

त्यांनी लहानपणापासूनच श्री विठ्ठलाची अनन्यसाधारण भक्ती केली. संत गोरा कुंभार यांच्याकडे ते ढोकी येथे निवृत्तीनाथ, ज्ञानेश्वर महाराज, सोपान देव, मुक्ताबाई, नामदेव महाराज, चोखामेळा, विसोबा खेचर, आधी संतांचा मेळा जमला होता.

याच प्रसंगी संत ज्ञानेश्वरांच्या विनंतीवरून गोराकुंभाराने  उपस्थित त्यांच्या आध्यात्मिक तयारीविषयी आपले मतप्रदर्शन केले होते. या प्रसंगा नंतरच संत नामदेवांना विसोबा खेचर हे आध्यात्मिक गुरु म्हणून लाभले.

पत्नी राधाबाई, मोठी बहीण आऊबाई, नारा, विठा, गोंदा, महादा, हे त्यांचे चार पुत्र व एक मुलगी लिंबाही असा संत नामदेव महाराजांचा परिवार होता. त्यांच्या कुटुंबात एकूण १५ माणसे होती. स्वतःला नाम्याची दासी असे म्हणणाऱ्या संत जनाबाई या त्यांच्या परिवारातील एक सदस्य होत्या.

संत नामदेवाची अभंग गाथा

नामदेव महाराज यांचे सुमारे २५०० अभंग प्रसिद्ध आहे. त्यांनी शीख भाषेत काही अभंग रचना सुमारे १२५  पदे केली, त्यातील सुमारे ६२ अभंग नामदेव जी की मुख बानी, शीख पंथाच्या गुरु ग्रंथसाहेब मध्ये गुरुमुखी लिपीत घेतलेले आहे.

नामदेवांनी आधी समाधी व तीर्थावळी किंवा तीर्थावली या गाथेतील तीन अध्यायातून, संत ज्ञानेश्वरांचे चरित्र सांगितले आहे. कीर्तनात अनेक चांगल्या ग्रंथांचा उल्लेख असे यावरून ते बहुश्रुत व अभ्यासू असल्याचे लक्षात येते.

नामदेव कीर्तन करी, पुढे देव नाचे पांडुरंग अशी त्यांची योग्यता होती. नाचू कीर्तनाचे रंगी ज्ञानदीप लावू जगी हे त्यांच्या आयुष्याचे ध्येय होते.

भागवत धर्माचे एक आद्य प्रचारक म्हणून, संत नामदेवांनी संत ज्ञानेश्वरांच्या संजीवन समाधीनंतर सुमारे ५० वर्षे भागवत धर्माचा प्रचार केला. प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये, महाराष्ट्रातील प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये महाराष्ट्राची भावनिक एकात्मता जपण्याचे अवघड काम त्यांनी केले.

पंजाब मधील शीख बांधवांना ते आपले वाटतात. शीख बांधव नामदेव बाबा म्हणून त्यांचे गुणगान गातात. पंजाबातील शपथ कीर्तन व महाराष्ट्रातील वारकरी कीर्तन यात विलक्षण साम्य आहे. भूमान पंजाब येथे शीख बांधवांनी त्यांचे मंदिर उभारले आहे.

केशव कलाधारी हे त्यांचे पंजाबी शिष्य होते. राजस्थानातील शीख बांधवांनीही नामदेवाची मंदिरे उभारलेली आहेत. संत शिरोमणी असे यथार्थ संबोधन त्यांच्याबद्दल वापरले जाते.

भगवद भक्तांच्या व साधु संतांच्या चरण ध्वनीचा स्पर्श व्हावा म्हणून पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारी पायरीचा दगड होण्यात त्यांनी धन्यता मानली.

संत नामदेव महाराज हे आषाढ वद्य त्रयोदशी शनिवारी ०३ जुलै १३५० रोजी पंढरपूर येथे पांडुरंग चरणी विलीन झाले. संत नामदेव हे कीर्तने करत करत भारतभर फिरले.

विठ्ठलाप्रती नामदेवांचे समर्पण

संत नामदेव महाराज अगदी लहानपणापासूनच प्रल्हाद सारखे होते. ते विठ्ठलाचे महान भक्त होते. वयाच्या दुसऱ्या वर्षी जेव्हा त्यांनी बोलण्यास सुरुवात केली, तेव्हा दररोज त्यांची आई गोणाबाई त्यांना देवतांच्या पूजेसाठी विठोबाच्या मंदिरात घेऊन गेल्या, तेव्हा त्यांना खूप आनंद झाला.

त्याची पुढील पायरी म्हणजे जेव्हा वयाच्या सातव्या वर्षी, त्यांनी झांजांची जोडी तयार केली आणि नृत्य, गाणे, भजन, गाण्यात, वेळ घालवून इतर सर्व गोष्टींकडे शाळेतले शिक्षण, विश्रांती, झोप, इत्यादी कडे दुर्लक्ष केले.

नामदेवांची विठोबा बद्दलची भक्ती इतकी निर्दोष आणि प्रामाणिक होती की, कधीकधी ते त्याला त्यांचा सर्वात प्रिय भाऊ म्हणून मानत असत.

एके दिवशी नामदेवची आई व्यस्त असल्याने, तिने नामदेवाला विठोबाला नैवेद्याचे भोजन भरवण्यास सांगितले, नामदेव मंदिरात गेला आणि त्याने जेवणाची थाळी विठोबासमोर ठेवली आणि त्याला नैवेद्य स्वीकारण्यास सांगितले, तथापि विठोबाने नामदेवाची मागणी मान्य नाही केल्यामुळे, बालक नामदेव रडू लागला.

तेव्हा विठोबाने प्रत्यक्षात मानवी रूप धारण केले आणि कृतज्ञतेने अर्पण स्वीकारले. नामदेवाच्या आईला आश्चर्य वाटले, जेव्हा तिचा मुलगा रिकामी प्लेट घेऊन, मोठ्या आनंदाने परत आला आणि त्याने तिला सांगितले की, विठोबाने नैवेद्य स्वीकारले.

परमेश्वराने खरोखरच त्यांचे अर्पण स्वीकारल्याचे पाहून, आईला समाधान वाटले. तिचा नामदेवावरील आनंद आणि अभिमान अमर्याद होता. ती अशा महान भक्ताची आई आहे, याबद्दल तिला परमेश्वराची कृतज्ञता वाटली.

नामदेवांना सुरुवातीपासूनच सुखसोयीच्या गोष्टींमध्ये रस नव्हता, त्यांना शिंपी म्हणून किंवा आपल्या वडिलांच्या इतर व्यवसायात रस नव्हता.

संत नामदेव यांच्या बद्दल आख्यायिका

१. दिवस आणि रात्र विठोबाच्या भक्तीत घालवणे, हे त्यांचे एकमेव लक्ष होते. त्यांचे आई वडील म्हातारे झाले. कौटुंबिक भरभराट होत चालली होती म्हणून, त्यांची तीव्र इच्छा अशी होती की, नामदेवांनी आपल्या भक्तीसाठी मोकळा वेळ घालवून, कुटुंब सुख सोयी राखण्यास मदत करावी.

म्हणून नामदेवांना काही दिवस कपड्यांचे तुकडे विकण्यासाठी बाजाराकडे पाठविण्यात आले, पण नामदेव व्यापाराच्या युक्तीने निष्पाप होते. त्यांच्यासाठी किमती आणि पैसे आणि त्याचे मूल्य यासारख्या गोष्टी अज्ञात विषय होते.

ते कपड्यांसह बाजारात गेले, कारण त्यांच्या वडिलांनी त्यांना भाग पाडले. तेथे एका दगडावर भजन करीत बसले, हे विसरूनच की आपण तेथे कपडे विकायला गेलो आहे.

काही तासानंतर सूर्य मावळला आणि संध्याकाळच्या भक्ती प्रदर्शनासाठी, मंदिराकडे जाण्याची वेळ आली त्यानंतर त्यांना आठवले की, त्यांनी कपडे विकले नाही आणि आता आपल्या वडिलांकडून मारहाण केली जाईल, ते मंदिरात जाण्यासाठी अधीर होते.

म्हणूनच, त्यांनी सर्व कपडे ज्या दगडावर बसले होते त्याला विकून टाकले, म्हणजे त्याने कपडे त्या दगडावर ठेवले आणि पैसे दुसऱ्या दिवशी देण्यासाठी त्या दगडाचा साक्षीदार म्हणून आणखी एक दगड नेमला आणि मंदिरात गेले.

आपल्या मुलाचे धाडस ऐकून नामदेवच्या वडिलांचा राग अनावर झाला आणि त्यांनी पैशाची हमी दिलेला धोंड्या आणण्यास सांगितले, दुसऱ्या दिवशी नामदेव बाजाराकडे परत गेले, तेव्हा त्यांना आढळले की कपडे रात्रीच्या वेळी गायब झाले होते आणि त्यांनी दुसरा दगड धोंड्या घरी नेला, कारण त्याने पैसे देण्यास नकार दिला.

त्यानंतर ते मंदिरात गेले आणि त्यांनी विठोबाला सर्व घटना सांगितल्या आणि आपल्या अडचणीही सांगितल्या, जेव्हा नामदेवाच्या वडिलांनी त्यांना पैशाची हमी दिलेली धोंड्या दाखवायला सांगितले, तेव्हा नामदेव यांनी उत्तर दिले की, धोंड्याला घराच्या बंद खोलीत ठेवण्यात आले आहे.

आणि ते मंदिरात पळाले, जेव्हा वडिलांनी पैशाची मागणी करण्यासाठी खोली उघडली, तेव्हा त्यांना आश्चर्य वाटले की, त्यांनी तेथे एक सोन्याचा ढीग पहिला. वडिलांना खूप आनंद झाला, पण नामदेव महाराज त्याबद्दल अगदीच उदासीन होते, नंतर त्यांना वाचवल्याबद्दल त्यांनी देवाची स्तुती केली.

२. नामदेव महाराज खूप लहान असताना, त्यांच्या वडिलांनी त्यांना सांगितले आज देवाला प्रसाद तू दाखव. त्या दिवशी नामदेवांनी नुसता नैवेद्य दाखविला नाही, तर देवापुढे वाट बघत बसले की, केव्हा हा खाईल. त्या अत्यंत निरागस अपेक्षेला मान देऊन, प्रत्यक्ष विठ्ठल प्रकट झाले व नामदेवांनी दिलेला प्रसाद त्यांनी ग्रहण केला.

३. कुत्र्याने चपाती पळवली, त्याने ती कोरडी खाऊ लागू नये, म्हणून नामदेव महाराज तुपाची वाटी घेऊन त्याच्या मागे लागले.

४. एकदा महाशिवरात्रीच्या निमित्ताने संत नामदेव औंढा येथे नागनाथाच्या दर्शनासाठी गेले असता, मंदिरात भजन कीर्तन करण्यास पुजाऱ्यांनी त्यांना विनवले, त्यांच्या विनंतीस समान ठेवून नामदेव मंदिराच्या मागील बाजूस बसून दर्शनासाठी नागनाथाची आळवणी करू लागले.

नामदेवाची भक्ती बघून त्यांना दर्शन देण्यासाठी देवाने पूर्वाभिमुख असलेले मंदिर फिरवून पश्चिमाभिमुख केले, ते आजतागायत तसेच आहे.

विसोबा खेचर यांचे शिष्यत्व स्वीकारले

एकदा नामदेवांची संत ज्ञानदेव व त्यांच्या भावंडाशी भेट झाली. त्या सर्व भावंडांनी नामदेवांना नमस्कार केला, परंतु नामदेवांनी त्यांना परत नमस्कार न करतात असेच बसून राहिले.

ते पाहून मुक्ताबाई नामदेवांना म्हणाली, तुम्ही विठ्ठल भक्त स्वतःला समजता, तरीही तुमचा अहंकार काही गेला नाही. त्यानंतर संत ज्ञानदेवाच्या सांगण्यावरून, नामदेवांनी औंढा नागनाथ येथे जाऊन विसोबा खेचऱ्यांकडून उपदेश घेतला, त्यांचे शिष्यत्व स्वीकारले.

संत नामदेवांचे लग्न

संत नामदेवांचे राधाबाईशी लग्न झाले. राधाबाई ही संसारिक विचारांची स्त्री होती. नामदेवाच्या आमंत्रणास उत्तर म्हणून, विठ्ठलाने मनुष्याच्या वेशात नामदेवच्या मुलाच्या नामकरण सोहळ्यामध्ये मुलाचे नाव नारायण ठेवले आणि त्याप्रसंगी त्यांना चांगल्या भेटवस्तू दिल्या.

नामदेव महाराज आणि राधाबाई यांना नारा, विठा, गोंदा, महाडा आणि लिंबाई नावाची एक मुलगी अशी चार मुले झाली. त्यांची मोठी बहीण आऊबाई सुद्धा त्यांच्याबरोबर राहत होती.

घरात सर्व १५ लोक होती. नामदेवांना वाटले की घरगुती गोष्टींमध्ये, पालकांमध्ये, पत्नीत आणि मुलांमध्ये रस घेणे अधिकच कठीण आहे आणि सर्व लोक किंवा त्यांचे मित्र त्यांना मनापासून जगात परत आणण्यात यशस्वी झाले नाही, त्याला फक्त एकच आवड होती आणि ती होती विठोबाची भक्ती.

नामदेव महाराज विठोबासमोर तासनतास बसून त्याच्याशी बोलत असे, त्याच्याशी आध्यात्मिक गोष्टींबद्दल चर्चा करीत आणि भजन करीत असे. नामदेवासाठी विठोबाच प्रत्येक गोष्टीची सुरुवात आणि अंत होता.

संत नामदेवांचे साहित्यिक कार्य

नामदेव महाराज म्हणजे मराठीतील पहिले चरित्रकार आणि स्वयंचरित प्रकार आणि पंजाब पर्यंत धर्म प्रसार करणारे भागवत धर्माचे अग्रणी लेखक. संत नामदेव हे महाराष्ट्राचे प्रख्यात धार्मिक कवी मानले जातात.

ईश्वराला अनन्यभावाने शरण जाणही नामदेवांच्या कविता मागील प्रमुख प्रेरणा होती. विठ्ठल आवडी प्रेमभावे, आधी रचली पंढरी, मग वैकुंठ नगरी. असं नामदेव अभिमानाने सांगतात. अमृताहुनी गोड नाम तुझे देवा, असे म्हणत.

पंढरीचा महिमा ही पटवून देतात. देह जावो अथवा राहो, माझे तीर्थ पंढरी, अशा कितीतरी अभंगातून नामदेवांचा विठ्ठलाविषयीचा श्रद्धा भाव व्यक्त झाला आहे.

नामदेवांनी विठ्ठलाविषयी ज्या उत्कटेने रचना लिहिल्या, त्याच उत्कटतेने अनेक संतांचे वर्णन काव्यात केल आहे. साधी पण, भागवतकट, अभिव्यक्ती, हे नामदेवांच्या काव्यरचनेचे वैशिष्ट्य आहे. त्यांच्या उत्कट ईश्वर भक्तीचा अत्यंत विलोभनीय असा आविष्कार काव्यात जाणवतो.

त्यांच्या रसाळ वाणीची व अर्थपूर्ण अभंगाची महती, सांगणाऱ्या कितीतरी कथा प्रचलित आहे. महाराष्ट्राच्या पलीकडे जाऊन पंजाब मध्ये पोहोचलेल्या भागवत धर्माचे ते आद्य समर्थक आहे. हिंदी आणि पंजाबी भाषेत ही त्यांनी काही भजन लिहिली.

कीर्तन करताना त्यांची भक्ती आणि कौशल्य इतके उच्च दर्जाचे होते की, असे म्हटले जाते की, भगवान पांडुरंग सुद्धा त्यांच्या नादात चालले होते. वारकरी संप्रदायाचे समर्थक असूनही, संत नामदेव यांनी देशभर धार्मिक ऐक्य स्थापित केले.

सर्व प्राणिमात्राच्या ठिकाणी भगवद्भाव मान हा जो भक्तियोग ज्ञानदेवांनी सांगितला तोच भागवत धर्म त्यांच्या शब्दांमध्ये समदृष्टी आहे, व्यापणा आहे, आणि आल्हादहि आहे, त्यामुळे नामदेवांच्या रचना मनाला स्पर्श करतात.

संत ज्ञानेश्वरांनी एका ओळीचे मूळ तत्व सांगितलं, ते संत नामदेवांनी केवळ स्वीकारलं असं नाहीतर ते अंगीकारलं, त्यामुळे त्यांना जो अनुभव आला तो, त्यांनी आपल्या साहित्यातून, सर्वसामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवला.

नामदेवांनी समाज जागृतीचे महान कार्य केले. संसारात राहून संसाराचा उपभोग जरूर घ्यावा, परंतु नित्य जागृत राहावं, वेळोवेळी ईश्वराची भक्ती करावी, अशा या भक्ताच्या रक्षणासाठी साक्षात विठ्ठल सुदर्शन चक्र घेऊन दारात उभा असतो.

नामदेवांच्या तत्त्वज्ञानाचा गाभा म्हणजे नामस्मरण होय. नामदेवांनी विठ्ठल भक्ती बरोबरच व्यावहारिक व प्रापंचिक जीवनावर ही अभंगाद्वारे भाष्य केले आहे. चंचल मनाविषयी ते म्हणतात, मन केले तैसे होय, धाडले तेथे जाय.

नामदेवांचे अभंग, कविता, अतिशय सरळ, अर्थपूर्ण, भावस्पर्शी, आहे. त्यांच्या काव्याचे वर्णन संत तुकारामांनी अचूक शब्दात केले आहे. नामदेवांनी असंख्य अभंग लिहिले. ते महाराष्ट्रात आणि पंजाब मध्ये अत्यंत लोकप्रिय होते आणि त्यांचे काही श्लोक आदी ग्रंथात समाविष्ट आहे.

शीख धर्माचे पवित्र शास्त्र, नामदेव यांनी भक्तीमय कवितेची परंपरा प्रेरित केली. जी महाराष्ट्रात चार शतकांपर्यंत चालू राहिली. ज्याचा शेवट महान भक्ती कवी तुकारामांच्या कार्याने झाला.

अशा या नामदेवांनी अज्ञानाला दूर सारत, कीर्तनाच्या माध्यमातून ज्ञानाचा दीप लावण्याचे महान कार्य केले. त्या अर्थाने निस्वार्थी भावनेने त्यांनी ज्ञानदेवांनी लावलेल्या भागवत पंथाच्या रोपट्याचा महावृक्ष केला.

नामदेवांचे सामाजिक \ आध्यात्मिक कार्य

नामदेवांनी उत्तर भारतात तब्बल ५४ वर्ष समाज जागृतीसाठी आध्यात्मिक कार्य केले. अवघ्या महाराष्ट्रात ज्ञानदेव नामदेवा बरोबरच आध्यात्मिक भक्तिगीता मध्ये पुढे एकनाथ, तुकाराम, रामदास हे सामील झाले आणि या पंच संतकवींनी अज्ञानी मनात ज्ञानाचे दीप प्रज्वलित करण्याचे मौलिक काम केले.

त्यानंतर नामदेवांनी महाराष्ट्रापासून ते पंजाब पर्यंत भागवत संप्रदायाचा प्रचार व प्रसार केला. त्यांनी गुजरात, सौराष्ट्र, राजस्थान, पंजाब, असा प्रवास करीत किर्तनाद्वारे भागवत संप्रदायाचे प्रबोधन केले.

राजस्थानातील जयपूर, भारतपूर, बिकानेर, अलवर, अशा मोठ्या शहरातून नामदेवांची मंदिरा आहे. तसेच त्यांच्या नावाच्या शाळाही आहे. राजस्थानमध्ये १८ जिल्ह्यातील ५२ गावांमधून नामदेवांची मंदिर आजही पाहायला मिळतात.

७०० वर्षांपूर्वी नामदेवांनी भारतभर धर्मकार्य केले. ही खरोखर आश्चर्याची गोष्ट आहे. संत नामदेवांनी आधी तीर्थवेळी व समाधी अशी त्रिखंडात्मक चरित्रकार रचना संत ज्ञानेश्वर यांच्या जीवनावर केली. अनिताध्य पद्य, चरित्रकार म्हणून संत नामदेवांचा गौरव केला गेला.

संत ज्ञानदेवांना समकालीन असलेले संत नामदेव, यांनी तर भागवत धर्माची पताका महाराष्ट्र बाहेर द्वारका, मारवाड, बिकानेर, मथुरा, हरिद्वार, पंजाब पर्यंत फडकवली. पंढरपुरातील विठ्ठलाच्या परिसरात सीमित झालेल्या भक्ती केंद्राला, त्यामुळे व्यापक क्षेत्र मिळालं.

खरंतर नामदेवांच्या नामामध्येच देव आहे. गोमान हे बाटला शहराच्या दक्षिण पूर्व दिशेला २६ किमी आणि श्री हरगोविंद पुर पासून १० किमी अंतरावर आहे. ते श्री हरगोविंद पश्चिमेस दिशेने आहे.

संत नामदेव महाराज हे या शहराचे संस्थापक होते आणि १७ वर्षे त्यांनी येथे ध्यान केले. येथे त्यांनी चमत्कारिक कामे केली. या मंदिराचे पूर्व प्रवेशद्वार नामदेव दरवाजा म्हणून ओळखला जातो. गर्भगृहात विठोबाची स्थिर प्रतिमा आहे.

भागवत धर्माची पताका उत्तरेत नेणारे, नामदेव हे पहिले संत होते. नामदेवांनी पंजाब केला आणि रामानंद, कबीर व नानक अशा संतांना प्रेरणा मिळाली. शिख बांधवांच्या श्री गुरु ग्रंथसाहेब या धर्मग्रंथात संत नामदेवांची ६१ हिंदी पदे आहेत.

त्यास बाबा नामदेव जी की मुखबानी म्हणून ओळखले जाते. संत नामदेवांनी सुख, शांती, समाधान, मिळविण्यासाठी नामस्मरणाचा सोपा मार्ग पीडित जनतेला दिला.

लोकांना कर्मकांडापासून परावर्त करून, खरा धर्म सर्वसामान्याच्या मनात रुजवाला. अखंड आयुष्यभर भ्रमण करत, विश्वशांतीचे स्वप्न साकार केले. ज्ञानदेवांनी केलेली विश्व कल्याणची प्रार्थना नामदेवांनी अधिकारच सार्थ केली.

संत नामदेव महाराज यांची समाधी 

८० वर्षे वय झाल्यानंतर, नामदेवांनी देह त्यागण्याचे ठरविले. त्यांनी विठ्ठला पुढे जाऊन आज्ञा द्यावी अशी आषाढ शुद्ध एकादशी शके १३५० रोजी विनंती केली. त्यानंतर आषाढ वद्य त्रयोदशी ३ जुलै शके १३५० ह्या दिवशी त्यांनी पंढरपूर येथे, विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारातील पहिल्या पायरी खाली समाधी घेतली.

संत नामदेव यांचे अभंग

१. धरिला पंढरीचा चोर

धरिला पंढरीचा चोर । गळां बांधोनियां दोर ॥१॥
ह्रदय बंदिखाना केला । आंत विठ्ठल कोंडिला ॥२॥
शब्दें केली जडजुढी । विठ्ठल पायीं घातली बेडी ॥३॥
सोहं शब्दाचा मारा केला । विठ्ठल काकुलती आला ॥४॥
जनी म्हणे बा विठ्ठला । जीवें न सोडीं मी तुला ॥५॥

२. चरण विठोबाचे देखिले

२. चरण विठोबाचे देखिले । साही रिपु हारपले ॥१॥
नाहीं नाहीं म्हणती आम्ही । सांगसी त्या लागूं कामीं ॥२॥
नाहीं तरी जाऊं देशीं । जनी नामयाची दासी ॥३॥

३. अमृताहुनी गोड नाम तुझे देवा

अमृताहुनी गोड नाम तुझे देवा ।
मन माझे केशवा का बा न घे ॥१॥
सांग पंढरीराया काय करु यांसी ।
का रूप ध्यानासी न ये तुझे ॥२॥
किर्तनी बैसता निद्रे नागविले ।
मन माझे गुंतले विषयसुखा ॥३॥
हरिदास गर्जती हरिनामाच्या किर्ती ।
नये माझ्या चित्ती नामा म्हणे ॥४॥

४. अठ्ठाविस युगें उभा विटेवरी

अठ्ठाविस युगें उभा विटेवरी । मुद्रा अगोचरीं लावूनियां ॥१॥
ध्यान विसर्जन केधवां करिसी । नेणवे कोणासी ब्रह्मादिकां ॥२॥
पहातां तुजकडे माझें मीपण उडे । भेदाचें सांकडें हारपलें ॥३॥
तुजपाशीं असतां मुकिजे जीवित्वा । ठकले तत्त्वतां नेणों किती ॥४॥
नामा म्हणे स्वामी कृपादृष्टि पाहें । मन पायीं राहे ऐसें कीजे ॥५॥

५. अंतकाळीं मी परदेशी

अंतकाळीं मी परदेशी । ऐसें जाणोनि मानसीं । म्हणोनियां ह्रषिकेशी । शरण मी तुज आलों ॥१॥
नवमास गर्भवासीं । कष्ट जाले त्या मातेसी । ते निष्ठुर जाली कैसी । अंतीं दूर राहिली ॥२॥
जीवीं बाळाची आवड । मुखीं घालूऊनि करी कोड । जेव्हां लागली येमवोढ । तेव्हां दुरी राहिली ॥३॥
बहिणी बंधूचा कळवळा । तें तूं जाणसी रे दयाळा । जेव्हां लागली यमशृंखळा । तेव्हां दुरी राहिली४॥कन्या पुत्रादिक बाळें । हे तंव स्नेहाचीं स्नेहाळें । तुझ्या दर्शनाहुन व्याकुळ । अंतीं दूर राहिलीं ॥५॥

देहगृहाची कामिनी । ते तंव राहिली भवनीं । मी जळतसें स्मशानीं । अग्निसवें एकला ॥६॥
मित्र आले गोत्रज आले । तेहि स्मशानीं परतले । शेवटीं टाकोनियां गेले । मज परता येमजाल ॥७॥
ऐसा जाणोनि निर्धार । मन मज आला गहिंवर । तंव दाहीं दिशा अंधःकार । मग मज कांहीं न सुचे ८॥
ऐसें जाणोनियां पाही । मनुष्य जन्म मागुता नाहीं । नामा म्हणे तुझे पायीं । ठाव देई विठोबा ॥९॥

FAQ

निष्कर्ष

मित्रहो, आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणास संत नामदेव यांच्या बद्दल माहिती दिली आहे. हि माहिती व संत नामदेव महाराज माहिती मराठी | Sant Namdev Information In Marathi Language लेख कसा वाटला हे कमेंट करून आम्हाला नक्की कळवा. लेख आवडल्यास तुमच्या इतर मित्र परीवारांसोबत नक्की शेयर करा. धन्यवाद.