होमी जहांगीर भाभा माहिती मराठी | Homi Bhabha Information In Marathi

होमी जहांगीर भाभा हे भारतातील एक प्रसिद्ध अणुभौतिक शास्त्रज्ञ व वास्तुविशारद व परोपकारी शास्त्रज्ञ होते. त्यांनी “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” मध्ये भौतिक शास्त्रज्ञाचे संस्थापक, संचालक व प्राध्यापक म्हणून काम केले. त्यांना “भारतीय अणुकार्यक्रमाचे जनक” म्हणून संबोधले जाते.

आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणास होमी जहांगीर भाभा यांच्या बद्दल माहिती दिलेली आहे. हा लेख जाणून घेण्यासाठी ही माहिती शेवटपर्यंत सविस्तर वाचा.

होमी जहांगीर भाभा माहिती मराठी | Homi Bhabha Information In Marathi

पूर्ण नाव	होमी जहांगीर बाबा
जन्म तारीख	३० ऑक्टोबर १९०९
जन्म स्थळ	मुंबई, महाराष्ट्र, भारत
प्रसिद्धी	भारतीय अणुसंशोधनाचे जनक
शिक्षण	बॅचलर ऑफ सायन्स, न्यूक्लियर फिजिक्स मध्ये डॉक्टरेट पदवी
नागरिकत्व	भारतीय
डोळ्यांचा रंग	काळा
केसांचा रंग	काळा
वैवाहिक	अविवाहित
व्यवसाय	आण्विक भौतिकशास्त्रज्ञ
मृत्यू	दि. २४ जानेवारी १९६६
मृत्यूचे कारण	एअर इंडियाचे विमान 101 मॉन्ट ब्लँकजवळ कोसळले

कोण होते होमी जहांगीर भाभा ?

• भारताचे महान अणुभौतिकशास्त्रज्ञ म्हणून होमी जहांगीर भाभा यांच्याकडे पाहिले जाते. त्यांना अणुऊर्जा अणुसंशोधनाचे जनक म्हणून सुद्धा संबोधले जाते. भारताच्या अणुकार्यक्रमाच्या भावी स्वरूपाचा प्रचंड भक्कम पाया होमी भाभा यांनी रचला.

• अगदी हाताच्या बोटावर मोजण्या इतक्या शास्त्रज्ञांच्या मदतीने, डॉक्टर भाभा यांनी अणुक्षेत्रात संशोधन सुरू करून अणुऊर्जेची क्षमता व त्याच्या विविध क्षेत्रांमध्ये, त्यांचा होणारा वापर इत्यादी, गोष्टींचे आकलन केले.
• होमी भाभा यांनी अणु विज्ञानाच्या क्षेत्रात, अशावेळी काम सुरू केले, जेव्हा सतत साखळी प्रतिक्रियांचे फारसे ज्ञान नव्हते व अणुऊर्जा पासून वीज निर्मितीची कल्पना कोणीही खरी मानायला तयार नव्हते.

• इलेक्ट्रॉनचा कॉस्मिक सिद्धांत, मांडण्याबरोबरच होमी जहांगीर भाभा यांनी पृथ्वीच्या दिशेने येणाऱ्या वातावरणामध्ये प्रवेश करणाऱ्या वैश्विक किरणांवर सुद्धा प्रचंड काम केले. “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” व “भाभा ऑटोमॅटिक रिसर्च सेंटर” च्या स्थापनेमध्ये, डॉक्टर भाभा यांनी प्रमुख भूमिका निभावली. ते भारताच्या अणुऊर्जा आयोगाचे पहिले अध्यक्ष सुद्धा होते.
• थॉमस एडिसन माहीती मराठी
• जगदीश चंद्र बोस माहिती मराठी
• आर्यभट्ट माहिती मराठी
• श्रीनिवास रामानुजन मराठी माहिती

होमी भाभा यांचा जन्म

डॉक्टर होमी जहांगीर भाभा यांचा जन्म दि. ३० ऑक्टोबर १९०९ मध्ये जहांगिरी भाभा व मेहरबाई भाभा यांच्या घरामध्ये झाला. जहांगिरी भाभा हे होमी भाभा यांचे पिता व मेहेरबाई ही त्यांची आई. डॉक्टर होमी भाभा यांचे वडील एक प्रसिद्ध व नामांकित वकील होते, तर त्यांची आई ही गृहिणी. त्यांना एक भाऊ होता, ज्याचे नाव जमशेद जहांगीर भाभा असे होते.

होमी जहांगीर भाभा यांच्या वडिलांनी इंग्लंडला जाऊन, कायद्याचे शिक्षण पूर्ण केले व त्यांनी मैसूरच्या न्यायिक सेवेत कायद्याचा सराव सुरू केला. यादरम्यान त्यांनी होमी भाभा यांची आई मेहेरबाईशी लग्न केले व मुंबईला स्थलांतरित झाले. त्या ठिकाणी होमी भाभा व भाऊ जमशेद भाभा यांचा जन्म झाला व त्या ठिकाणीच त्यांचे संगोपन करण्यात आले.

होमी जहांगीर भाभा यांचे शिक्षण

होमी जहांगीर भाभा यांनी वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी वरिष्ठ केंब्रिजची परीक्षा पास केली व कॉलेजमध्ये “मेकॅनिकल इंजिनिअरिंगची” पदवी घेण्यासाठी, होमी भाभा हे केंब्रिजला गेले.

त्या ठिकाणी त्यांनी केंब्रिज मधील कॅव्हेंडिश लॅबोरेटरी मध्ये संशोधन सुरू केले व त्यांचा पहिला शोध निबंध हा १९७३ मध्ये प्रकाशित करण्यात आला. यानंतर दोन वर्षांनी होमी जहांगीर भाभा यांनी पीएचडी करून, १९३९ पर्यंत ते केंब्रिजमध्येच राहून, त्या ठिकाणी संशोधन करत होते.

होमी जहांगीर भाभा यांची कारकीर्द

• युरोपामध्ये युद्ध सुरू झाले, त्यावेळी होमी जहांगीर भाभा हे भारतात परतले होते. त्यामुळे त्यांनी काही काळ इंग्लंडला न परत जाण्याचा निर्णय घेतला. यानंतर नोबेल पारितोषिक विजेते “सी.व्ही.रमण” यांच्या आदेशानुसार भारतीय विज्ञान संस्था, बेंगलोर येथे भौतिक शास्त्रज्ञाचे वाचक म्हणून, होमी जहांगीर भाभा यांनी आपल्या कारकीर्दीची पहिली सुरुवात केली.
• ज्या ठिकाणी त्यांनी भौतिक शास्त्र विभागाचे प्रमुख म्हणून कार्य केले. यानंतर, ०२ वर्षांनी १९४२ मध्ये होमी भाभा हे रॉयल सोसायटीचे सदस्य म्हणून नियुक्त करण्यात आले. त्यानंतर त्यांनी इंडियन अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेसचे सहकारी म्हणून यांची भारतीय विज्ञान काँग्रेसच्या भौतिकशास्त्र विभागाचे अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली.
• यानंतर त्यांनी काँग्रेस पक्षामधील अनेक वरिष्ठ नेत्यांना महत्त्वकांशी, अणुकार्यक्रम सुरू करण्यासाठी, योग्य माहिती पटवून दिले. त्यांच्या त्या दृष्टीचा एक भाग म्हणून त्यांनी प्रथम संस्थेमध्ये कॉस्मिक रे रिसर्च युनिटची स्थापना केली.
• यानंतर जे.आर.डी टाटा यांच्या आर्थिक मदतीने होमी भाभा यांनी १९४५ मध्ये मुंबईमध्ये “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” ची स्थापना केली. त्यानंतर १९४८ मध्ये भाभा यांनी अणुऊर्जा आयोगाची स्थापना केली व त्या आयोगामध्ये त्यांनी पहिले अध्यक्षस्थान भूषविले.
• त्याच वर्षी पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी अणु कार्यक्रमाचे संचालक म्हणून, डॉक्टर होमी भाभा यांची नियुक्ती केली व त्यांना अण्वस्त्रे विकसित करण्याची, जबाबदारी सोपवली. यानंतर १९५० मध्ये भाभा यांनी आय.ए.इ.ए परीक्षांमध्ये, भारताचे प्रतिनिधित्व केले.

• यानंतर १९५५ मध्ये स्वित्झर्लंडमधील जिनिव्हा, या ठिकाणी अणुऊर्जेच्या शांततापूर्ण वापरावरील संयुक्त राष्ट्र परिषदेचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी काम केले.
• यानंतर डॉक्टर होमी भाभा यांना भारतीय “अणु कार्यक्रमाचे जनक” म्हणून ओळख प्राप्त झाली. होमी भाभा यांनी युरेनियमच्या साठ्या ऐवजी भारताच्या “थोरियम साठ्यातून ऊर्जा मिळवण्यावर” अधिक लक्ष केंद्रित करण्याचे धोरण सुचवले.

डॉक्टर होमी भाभा यांची वैज्ञानिक कारकीर्द

डॉक्टर होमी जहांगीर भाभा यांची वैज्ञानिक कारकीर्द अणुभौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रातील महत्त्वाचे संशोधन व वैज्ञानिक ज्ञानाची प्रगती करण्यासाठी त्यांचे प्रचंड योगदान अतुलनिय आहे.

कॉस्मिक रे संशोधन

वैश्विक किरणाच्या क्षेत्रामध्ये होमी जहांगीर भाभा यांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. त्यांनी वैश्विक किरणांवर महत्वपूर्ण संशोधन केले व १९४० च्या काळात या प्रयोगाची मालिका त्यांनी सुरू केली. ज्यामुळे वैश्विक किरणाच्या क्षेत्रातील महत्त्वपूर्ण शोध लागू शकले. वैश्विक किरणावरील डॉक्टर होमी भाभा यांच्या प्रचंड योगदानामुळे, त्यांना वैज्ञानिक समुदायांकडून मान्यता प्राप्त झाली.

न्यूक्लियर फिजिक्स मध्ये प्रवेश

होमी जहांगीर भाभा यांनी पी.एचडी केंब्रिज विद्यापीठात “न्यूक्लिअर फिजिक्सचे प्रशिक्षण” घेतले. त्यामध्ये त्यांना प्रचंड आवडू लागली. दुसरे महायुद्ध सुरु असताना, १९३९ मध्ये डॉक्टर भाभा इंग्लंड वरून, भारतामध्ये परतले. आण्विक भौतिक शास्त्रातील त्यांचे कौशल्य हे अग्रगण्य आहे. डॉक्टर होमी भाभा यांची बेंगलोर येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सच्या भौतिकशास्त्रात रीडर म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

भाभा स्कॅटरिंग

भाभा स्कॅटरिंग हा डॉक्टर होमी भाभा यांचा आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील ख्याती मिळवून देणारा शोध असून, या शोधामुळे भाभा यांना एक हुशार भौतिक शास्त्रज्ञ म्हणून नावलौकिक प्राप्त झाले.

परमाणु भौतिक शास्त्र आणि आर प्रक्रिया

इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स मधील डॉक्टर होमी भाभा यांच्या कारकर्दीमध्ये डॉक्टर भाभा यांनी अणुभौतिकशास्त्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांनी आर प्रक्रियेवर अतुलनीय संशोधन करून, त्यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली. जे कार्य न्युक्लिओसिंथेसिस मध्ये जड घटकांच्या निर्मितीसाठी अनिवार्य आहे. त्यांच्या या कार्याने ताऱ्यांमध्ये होणाऱ्या प्रक्रियांवर आणि घटकांच्या निर्मितीमध्ये डॉक्टर होमी भाभा यांची भूमिका अग्रगण्य आहे.

इन्स्टिट्यूटची स्थापना

डॉक्टर होमी भाभा यांनी १९४५ मध्ये मुंबईमध्ये टाटा मूलभूत संशोधन संस्थांची स्थापना केली. जी विविध वैज्ञानिक शाखांमध्ये अत्याधुनिक संशोधनाचे केंद्र म्हणून संबोधले जाते. त्यांच्या नेतृत्वाखाली टी.आय.एफ.आर ने आण्विक आणि कण भौतिकशास्त्र वैश्विक किरण संशोधन व इतर मूलभूत विज्ञानांमध्ये महत्त्वपूर्ण कार्य केले.

डॉ. भाभा यांची भारताच्या आण्विक कार्यक्रमांमध्ये भूमिका

डॉक्टर होमी भाभा यांनी भारताच्या आण्विक कार्यक्रमांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका निभावली. त्यांचे योगदान हे परिवर्तनाकारक होते. त्यांच्या दूरदर्शन नेतृत्वाने, त्यांच्या ज्ञानामध्ये व आण्विक कार्यक्रमाच्या विकासामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

अणुऊर्जा आयोगची स्थापना

१९४८ मध्ये डॉक्टर होमी भाभा यांनी भारताच्या अणुऊर्जा आयोगाच्या स्थापनेमध्ये, महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. अणुऊर्जा आयोगाचे डॉक्टर होमी भाभा हे पहिले अध्यक्ष होते. यानंतर १९६६ मध्ये त्यांच्या अकाली मृत्यूपर्यंत त्यांनी अणुऊर्जा आयोगाच्या अध्यक्षाचे स्थान भूषवले. डॉक्टर होमी भाभा यांनी भारताच्या आण्विक कार्यक्रमाच्या विकासासाठी आवश्यक धोरणात्मक दिशा प्रदान केली.

दूरदर्शी नेता

डॉक्टर होमी भाभा यांची दूरदर्शीदृष्टी वैज्ञानिक संशोधनाच्या पलीकडे विस्तारली असून, त्यांनी अणु कार्यक्रमासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. शांततापूर्ण व विकासात्मक हेतूसाठी, अणुऊर्जेचा वापर करण्याचे धोरणात्मक महत्त्व त्यांनी ओळखले होते. यामुळे त्यांनी वैज्ञानिक ज्ञानाचा समाजाच्या हितासाठी उपयोग झाला पाहिजे असा विचार करून, अणू कार्यक्रमासाठी पाया रचला.

अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर

अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर झाला पाहिजे असे डॉक्टर भाभी यांना वाटायचे त्यांच्या नेतृत्वाखाली ए.इ.सी ने कृषी वीज निर्मिती औषधं यांसह विविध शांततापूर्ण, हेतूंसाठी आण्विक तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यावर अधिक लक्ष केंद्रित केले. त्यांच्या या दृष्टिकोनाने भारताच्या अणू तंत्रज्ञानात स्वावलंबनाचा पाया रचला गेला.

भाभा अणुसंशोधन केंद्रची स्थापना

१९५४ मध्ये मुंबईमध्ये भाभा अणुसंशोधन केंद्राची डॉक्टर होमी भाभा यांनी स्थापना केली. बी.ए.आर.सी हे भारताच्या आण्विक संशोधन आणि विकास प्रयत्नांचे केंद्र संबोधले जाते. आण्विक विज्ञान व तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमध्ये तसेच अण्वस्त्रांशी संबंधित संशोधन करण्यामध्ये, डॉक्टर होमी भाभा यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे.

वैज्ञानिक उत्कृष्टेचा वारसा

डॉक्टर होमी भाभा यांच्या नेतृत्वाखाली भारताचा अणु कार्यक्रम हा चमकू लागला व शेवटी १९७४ मध्ये भारताच्या पहिल्या अण्वस्त्राची यशस्वी चाचणी करण्यात आली. याचे सांकेतिक नाव “स्माईलींग बुद्ध” असे आहे. त्यांच्या वैज्ञानिक उत्कृष्टेचा वारसा आणि शांततापुर्ण आण्विक तंत्रज्ञानाबाबतची त्यांची वचनबद्धता आज सुद्धा भारताच्या आण्विक धोरणाला नवा आकार देत आहे.

अणू ऊर्जा निर्मिती

१९६९ मध्ये भारतातील पहिले अणुऊर्जा प्रकल्प, तारापूर अणुऊर्जा केंद्राच्या स्थापनेमध्ये डॉक्टर होमी भाभा यांचे महत्त्वाचे योगदान होते. ही अणुऊर्जा निर्मिती भारताच्या ऊर्जा स्वयंपूर्णतेच्या शोधात एक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च

आण्विक कार्यक्रमातील डॉक्टर होमी भाभा यांच्या योगदानाव्यतिरिक्त डॉक्टर भाभा यांचे नेतृत्व १४५ मध्ये, टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेच्या स्थापनेपर्यंत वृद्धीस आले. टी.आय.एफ.आर ही भारतातील वैज्ञानिक संशोधनासाठी एक प्रमुख संस्था म्हणून संबोधली जाते.

अणुऊर्जा आयोगची निर्मिती आणि डॉक्टर  भाभा यांची भूमिका

भारतामध्ये अणुऊर्जा आयोगची स्थापना हा देशाच्या वैज्ञानिक आणि तांत्रिक इतिहासामधील एक महत्त्वाचा पैलू होता. डॉक्टर होमी भाभा यांनी त्यांच्या स्थापनेमध्ये मध्यवर्ती भूमिका निभावली. अणुऊर्जा आयोगाचे ते पहिले अध्यक्ष म्हणून काम करत होते.

स्वातंत्र्योत्तर दृष्टी

१९४७ मध्ये ब्रिटिश औपनिवेशिक राजवटी पासून, स्वातंत्र्यप्राप्त झाल्यानंतर भारताच्या नेत्यांनी शांततापूर्ण आणि विकासात्मक हेतूंसाठी अणुऊर्जेचा वापर करण्याची खरी गरज जाणली. यानंतर शेती आरोग्य सेवेसाठी वीज निर्मितीसाठी अणुऊर्जेची क्षमता स्पष्ट होती. याचा संदर्भात ए.ई.सी.ची कल्पना करण्यात आली म्हणजेच अणुऊर्जा आयोगाची निर्मिती करण्यात आली.

अणू ऊर्जा आयोगाची निर्मिती

भारत सरकारने १९४८ मध्ये अणुऊर्जा आयोगाच्या निर्मितीसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. अणुऊर्जा आयोगाच्या स्थापनेसाठी योग्य धोरण आखणे व भारतातील अणुऊर्जेच्या विकास आणि व्यापाराची संबंधित सर्व बाबींवर देखरेख करण्याचे काम डॉक्टर होमी भाभा यांच्यावर सोपवण्यात आले आणि क्षेत्रातील संशोधन आणि विकास प्रयत्नांचे समन्वय साधण्यासाठी डॉक्टर होमी भाभा हे महत्त्वाची भूमिका बजावत होते.

भाभा यांचे नेतृत्व

डॉक्टर होमी भाभा यांनी अणुऊर्जा आयोगाचे पहिले अध्यक्ष स्थान भूषवले . भौतिक शास्त्रज्ञ म्हणून डॉक्टर होमी भाभा यांची आंतरराष्ट्रीय ओळख व आण्विक ऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर करण्याची भाभा यांची तळमळ यामुळे डॉक्टर होमी भाभा यांना प्रचंड प्रसिद्धी प्राप्त झाली.

धोरणात्मक दिशा

अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष झाल्यानंतर, डॉक्टर होमी भाभा यांनी भारताच्या आण्विक कार्यक्रमाला धोरणात्मक दिशा प्रदान केली. त्यांनी अणुतंत्रज्ञानातील स्वावलंबनाचे महत्त्व विकासाची गरज, स्वदेशी संशोधन व अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर यावर अधिक लक्ष केंद्रित केले. त्यांच्या दूरदृष्टीने अणुऊर्जेबाबत भारताच्या दृष्टिकोनाचा डॉक्टर होमी भाभा यांनी पाया रचला. ज्यामुळे स्वयंपूर्णता आणि अप्रसाराला प्राधान्य प्राप्त झाले.

समन्वय आणि संशोधन

डॉक्टर होमी भाभा यांच्या नेतृत्वाखाली अणुऊर्जा आयोग समितीने संपूर्ण भारतातील विविध संशोधन उपक्रमाचे समन्वय योग्य साधने, त्यानंतर वैज्ञानिक अभियंते व संस्था यांच्यात अणु विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीसाठी मदतीची गरज पूर्ण केली गेली. या सहयोगी पद्धतीने अणुसंशोधनामधील प्रगतीला वाढ प्राप्त झाली, ज्यामुळे यशस्वीरित्या अणुऊर्जा कार्यक्रमाला सुरुवात झाली.

वारसा आणि विस्तार

डॉक्टर होमी भाभा यांच्या अध्यक्षपदाच्या कारकिर्दीमध्ये त्यांनी “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” व “भाभा अनुसंशोधन केंद्र” यासोबतच महत्त्वाच्या अनुसंशोधन सुविधांच्या स्थापनेवर सुद्धा अधिक लक्ष दिले. डॉक्टर भाभी यांची दूरदृष्टी आणि नेतृत्व भारताच्या आण्विक क्षमतेच्या वृद्धीसाठी व विस्तारात महत्त्वपूर्ण योगदान देत होते.

सतत प्रासंगिकता

अणुऊर्जा आयोग निर्मिती भारताची आण्विक धोरणे व आण्विक तंत्रज्ञानातील प्रगतीला आकार देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

आण्विक चाचणी आणि अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर

शांततापूर्ण वापर हे डॉक्टर होमी बाबा यांच्या आण्विक कार्यक्रमाचे दोन महत्त्वाचे भाग आहेत.

भारतात आण्विक चाचणी

पोखरण – | (स्माइलींग बुद्ध)

दि.१८ मे १९७४ मध्ये भारताने स्माइलींग बुद्धा असे सांकेतिक नाव असलेली पहिली यशस्वी अणुचाचणी केली या ऐतिहासिक घटनेने भारताचा अण्वस्त्र क्षमता असलेल्या देशांच्या गटांमध्ये समावेश झाला.

पोखरण – || (ऑपरेशन शक्ती)

भारताने मे १९९८ मध्ये भूमिगत अणुचाचण्यांची मालिका केली अणु चाचणीला एकत्रितपणे “ऑपरेशन शक्ती” म्हणून संबोधले गेले. या चाचण्यांमध्ये पाच स्फोटकांचा समावेश होता व भारताच्या आण्विक प्रतिबंधक क्षमतेचे प्रात्यक्षिक या चाचणीमध्ये केले गेले होते.

अणू चाचणीचे परिणाम

१९७४ आणि १९९८ मध्ये भारताच्या अणुचाचण्यांचे महत्त्वपूर्ण भूराजकीय परिणाम झाले. यामुळे आण्विक प्रसार व “सर्वसमावेशक परमाणु चाचणी बंदी करार” वर “आंतरराष्ट्रीय वाद विवाद” व चर्चांना वाढ झाली. या चाचण्यांना जागतिक स्तरावर प्रशंसा तसेच टिका या दोन्ही गोष्टी सुद्धा मिळाल्या. काही राष्ट्रांनी दक्षिण आशियातील  शस्त्रांच्या शर्यतीबद्दल चिंता व्यक्त केली.

अणू ऊर्जेच्या शांततापूर्ण वापरासाठी डॉक्टर भाभा यांची वकिली

• डॉक्टर होमी जहांगीर भाभा यांनी अणुऊर्जेच्या शांततापूर्ण वापरासाठी नेतृत्व केले. त्यांचा असा विश्वास होता की, अणु तंत्रज्ञानाचा प्रचंड क्षमतेचा समाजाच्या भल्यासाठी उपयोग केला जाऊ शकतो.
• डॉक्टर भाभा यांच्या नेतृत्वाखाली अणुऊर्जा आयोगाने अणुऊर्जा निर्मिती, आरोग्यसेवा, कृषी यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये संशोधन तसेच विकासाला अधिक प्राधान्य दिले.
• डॉक्टर भाभा यांच्या दूरदृष्टीमुळे, भारतामध्ये अणुऊर्जा प्रकल्पाची स्थापना करण्यात आली. ज्याने देशाच्या ऊर्जा सुरक्षा व विकासाला मदत मिळाली.

शांतापूर्ण अनुप्रयोगावर जोर देणे

अणुऊर्जेच्या शांततापूर्ण वापरावर डॉक्टर होमी भाभा यांचा अधिक लक्ष होता. सामाजिक हितासाठी, आण्विक तंत्रज्ञानामध्ये, वृद्धी व्हावी, असे डॉक्टर होमी भाभा यांना वाटत होते. यामध्ये निदान आणि उपचारासाठी आण्विक औषध, कर्करोगासाठी रेडिएशन थेरपी, तसेच पीक उत्पादन आणि अन्न संरक्षण सुधारण्यासाठी शेतीमध्ये समस्थानिकांचा वापर इत्यादी गोष्टींचा समावेश होता.

प्रतिबंध आणि विकास संतुलित करणे

डॉक्टर होमी भाभा यांचा वारसा अनुरोधकतेचे धोरणात्मक महत्त्व, तसेच आण्विक तंत्रज्ञानाचा शांततापूर्ण वापर या दोन्हीसाठी समर्थन करणे डॉक्टर बाबा यांच्या क्षमतेमध्ये आहे.

डॉक्टर होमी भाभा यांचा वारसा आणि प्रभाव

विज्ञान आणि शिक्षणात नेतृत्व

टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च, तसेच अणुऊर्जा आयोग सारख्या संस्थांमध्ये डॉक्टर होमी बाबा भाभा यांच्या नेतृत्वामुळे, भारतात वैज्ञानिक उत्कृष्टची संस्कृती निर्माण झाली/ या संस्था अत्याधुनिक संशोधन तसेच शिक्षणाचे केंद्र म्हणून संबोधल्या गेल्या.

आंतरविद्याशाखिय संशोधन तसेच सहकार्यावर डॉक्टर होमी भाभा यांनी दिलेले अधिक लक्ष, यामुळे भारतातील वैज्ञानिक संस्थांसाठी त्यांनी एक आदर्श निर्माण केला व नाविन्यपूर्णतेची भावना ही वृद्धीच लागली.

आण्विक स्वावलंबन

अणु तंत्रज्ञानास स्वावलंबी भारतासाठी डॉक्टर होमी भाभा यांच्या संकल्पनेने देशाच्या आण्विक क्षमतेचा मार्ग हा ठरवला गेला. यानंतर आण्विक अणुऊर्जा आयोगाच्या मदतीने, त्यांचे नेतृत्व आणि भाभा अनुसंशोधन केंद्र यांसारख्या संस्थांची स्थापना यामुळे स्वयंपूर्णतेला मदत मिळाली.

भारताची आण्विक प्रतिकारक्षमता तसेच शांततापूर्ण हेतूसाठी, आण्विक ऊर्जेचा वापर करण्याची क्षमता हे डॉक्टर भाभा यांच्या दूरदृष्टीचा उत्तम पुरावा आहे.

राष्ट्र निर्माण आणि वैज्ञानिक प्रगती

अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर तसेच सामाजिक फायद्यासाठी वैज्ञानिक ज्ञानाचा वापर करण्याच्या त्यांच्या विचारांनी विविध क्षेत्रांमध्ये भारताच्या विकासाला महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

अणुऊर्जा निर्मिती, कृषी आरोग्य सेवा, अणू तंत्रज्ञानाचे औद्योगिक वापर, या सर्वांवर डॉक्टर होमी भाभा यांच्या दूरदृष्टीचे योगदान अतुलनीय आहे.

आंतरराष्ट्रीय मान्यता

डॉक्टर होमी भाभा यांचे योगदान भारतापुरतेच मर्यादित नव्हते, त्यांनी त्यांच्या वैज्ञानिक कामगिरीसाठी आंतरराष्ट्रीय मान्यता प्राप्त केली. तसेच अणुऊर्जा आणि निशस्त्रीकरणावर जागतिक चर्चेला स्वरूप देण्यात डॉक्टर होमी भाभा यांची महत्त्वाची भूमिका आहे.

भावी पिढ्यांसाठी प्रेरणा

डॉक्टर होमी भाभा यांची जीवनकथा, तसेच त्यांचा प्रारंभिक काळ व अणुविधानातील त्यांच्या नेतृत्वापर्यंत भारतातील शास्त्रज्ञांच्या पिढ्यांसाठी या सर्व गोष्टी प्रेरणादायी आहेत. त्यांचा वारसा तरुण पिढींना विज्ञान क्षेत्रामध्ये करिअर करण्यासाठी, तसेच त्यांच्या संबंधित क्षेत्रात उत्कृष्टतेसाठी प्रयत्न करण्यास प्रेरित करत आहे.

होमी जहांगीर भाभा यांना मिळालेले  पुरस्कार

• १९४८ मध्ये होमी भाभा यांना “हॉपकिन्स” पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
• होमी भाभा यांना भारतीय परदेशी विद्यापीठाकडून विविध मानद पदव्या देऊन सन्मानित करण्यात आले.
• १९४१ मध्ये होमी भाभा यांच्या वयाच्या अवघ्या ३१ व्या वर्षी त्यांना रॉयल सोसायटीचे सदस्य म्हणून स्थान प्राप्त झाले.
• १९५४ मध्ये भारत सरकारने डॉक्टर होमी भाभा यांना पद्यभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले.
• होमी भाभा यांना पाच वेळा भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कारासाठी नामांकन मिळालेले होते.
• १९५९ मध्ये केंब्रिज विद्यापीठाने “डॉक्टर ऑफ सायन्स” ही पदवी डॉक्टर होमी भाभा यांना देऊन गौरवीत केले.
• “ॲडम्स” पुरस्कार १९४३ साली डॉक्टर होमी भाभा यांना देण्यात आला.

होमी जहांगीर भाभा यांचा मृत्यू

होमी जहांगीर बाबा यांचे दि. २४ जानेवारी १९६६ साली विमान अपघातामध्ये निधन झाले.  ते ऑस्ट्रियातील व्हिएन्ना येथे आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा संस्थेच्या वैज्ञानिक सल्लागार समितीच्या बैठकीत सहभागी होण्यासाठी जात होते.

वैमानिक आणि जिनिव्हा विमानतळ अधिका-यांमध्ये विमानाच्या स्थितीबाबत गैरसमज निर्माण झाला आणि अखेरीस विमान डोंगरावर आदळल्यानंतर कोसळले, अशी बातमी त्यावेळी होती.  विमानातील 117 प्रवाशांसह त्यांचा मृत्यू झाला.

बातमीत असे होते की होमी जे.  भाभा यांची हत्या करून भारतीय अणुकार्यक्रम बंद पाडण्यासाठी हे विमान जाणीवपूर्वक क्रॅश करण्यात आले.

डॉक्टर होमी भाभा यांच्या बद्दल १० ओळी

• डॉक्टर होमी जहांगीर बाबा हे भारतीय अणुभौतिक शास्त्रज्ञ तसेच शास्त्रज्ञ होते.
• यांचा जन्म दि. ३० ऑक्टोबर १९०९ मध्ये मुंबईत झाला.
• अणुभौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रातील होमी भाभा यांच्या अग्रगण्य कार्यासाठी व आण्विक कार्यक्रमातील त्यांच्या निर्णायक भूमिकेसाठी ते पूर्ण जगात प्रसिद्ध आहेत.
• कण बहुतेक शास्त्रात मूलभूत राहिलेल्या भाभा स्कॅटरिंग प्रक्रियेच्या शोधासह, डॉक्टर होमी भाभा यांनी आण्विक भौतिकशास्त्रामध्ये महत्त्वपूर्ण असे योगदान दिले.
• डॉक्टर भाभा यांनी त्यांचे प्राथमिक शिक्षण मुंबईमध्ये पूर्ण केले. यानंतर केंब्रिज विद्यापीठामध्ये त्यांनी उच्च शिक्षणासाठी दाखला घेतला.
• डॉक्टर भाभा हे एक दूरदर्शी नेते होते. ज्यांनी भारताच्या अणुऊर्जा आयोगाचे पहिले अध्यक्ष स्थान भूषवले.
• डॉक्टर भाभा यांच्या नेतृत्वाखाली “टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च” व “भाभा अनुसंशोधन केंद्र” यांसारख्या मुख्य संस्थांची स्थापना करण्यात आली.
• डॉक्टर भाभांचा वारसा विज्ञानाच्या पलीकडे जाऊन विस्तारलेला आहे. ते एक निपुण संगीतकार तसेच पियानो आणि व्हायोलीन वाजवण्यामध्ये निपुण होते.
• डॉक्टर भाभा यांनी अणुऊर्जेचा शांततापूर्ण वापर करण्यावर अधिक लक्ष केंद्रित केले. यानंतर औषध, वीज निर्मिती, कृषी, इत्यादी. सह विविध क्षेत्रांमध्ये त्यांनी अणुऊर्जेचा योग्य वापर करण्यास सुरुवात केली.
• भारताच्या वैज्ञानिक समुदायावर डॉक्टर होमी भाभा यांचा शाश्वत प्रभाव आहे. तसेच राष्ट्र उभारण्यासाठी डॉक्टर होमी भाभा यांचे अतुलनीय योगदान येणाऱ्या तरुण पिढ्यांना प्रेरणादायी आहे.
• दिनांक २४ जानेवारी १९६६ मध्ये डॉक्टर होमी भाभा यांचे विमान अपघातामध्ये आकस्मित निधन झाले.

FAQ

निष्कर्ष

मित्रहो, आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणास होमी भाभा यांच्या बद्दल माहिती दिली आहे. हा लेख तुम्हाला कसा वाटला हे कमेंट करून आम्हला नक्की कळवा. लेख आवडल्यास तुमच्या इतर मित्रपरिवारांसोबत नक्की शेयर करा. धन्यवाद.